Prawo kontroli wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Prawo kontroli wspólnika
Jednym z praw korporacyjnych przysługujących wspólnikowi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest prawo indywidualnej kontroli. Jego celem jest zapewnienie każdemu wspólnikowi równego dostępu do informacji o spółce. Pozwala wspólnikowi na uzyskanie wiedzy i ocenę prawidłowości prowadzonej przez spółkę działalności gospodarczej.
Prawo kontroli przysługuje każdemu wspólnikowi i może być wykonywane indywidualnie. Należy zauważyć, że nie jest to instrument mający na celu ochronę wspólników mniejszościowych, jako że przysługuje on niezależnie od ilości i wartości posiadanych udziałów. Nie ma zatem znaczenia, czy z prawa kontroli będzie korzystał podmiot większościowy czy wspólnik pozostający w mniejszości. Uprawnienie to może być wykonywane, niezależnie od tego czy zostało przewidziane w umowie spółki. Ma ono zatem charakter ogólny. Dzięki powyższemu prawu wspólnik ma możliwość uzyskania informacji dotyczących działalności spółki i zbadania, czy kontrolowana spółka wykonuje czynności prawidłowo, a w szczególności, czy przestrzega obowiązujących przepisów prawa. Należy jednak zauważyć, iż wspólnik w ramach przysługującego mu prawa nie może dokonywać bezpośredniej ingerencji w działalność kontrolowanej spółki.
Wykonując prawo kontroli wspólnik może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. Przeglądanie ksiąg i dokumentów obejmuje z pewnością wgląd do ksiąg rachunkowych, sprawozdań finansowych, zawieranych przez spółkę umów, dokumentacji pracowniczej czy prowadzonej korespondencji. Prawo kontroli umożliwia również w swym zakresie sporządzanie bilansu. Warto jednak podkreślić, iż możliwe jest to wyłączenie dla własnego użytku, zatem nie może być wykorzystane na jakiekolwiek inne cele. Bardzo szerokim uprawnieniem jest z pewnością możliwość domagania się wyjaśnień od zarządu spółki. Organ ten reprezentując spółkę i prowadząc jej sprawy ma zapewne największą wiedzę w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Z uwagi na powyższe warto zatem rozważyć wykorzystanie tego instrumentu kontroli. Wydaje się, że wspólnik może zażądać nie tylko udzielenia mu stosownych wyjaśnień przez zarząd ustnie, ale również na piśmie.
Należy zauważyć, że wspólnik może wykonywać prawo kontroli samodzielnie lub wraz z upoważnioną przez siebie osobą. Może towarzyszyć mu w szczególności specjalista z określonej dziedziny. Często wspólnik nie jest w stanie samodzielnie określić bowiem, czy dana czynność jest w spółce dokonywana prawidłowo. Przykładowo, może to być prawnik, księgowy czy rzeczoznawca majątkowy. Wspólnik sam wybiera określoną osobę. Nie jest w tym zakresie skrępowany ograniczeniami, w szczególności wynikającymi z postanowień umowy spółki. Trzeba również wskazać na to, iż co do zasady nie jest możliwe wykonywanie prawa kontroli wyłącznie przez osobę upoważnioną bez udziału wspólnika. Regulacje prawne nie określają wprost, kiedy wspólnik może wykonywać przysługujące mu prawo kontroli, dlatego należy przyjąć, że może to uczynić w każdym czasie. W tym przypadku powinien jednak mieć na uwadze wpływ prowadzonej przez niego kontroli na działalność spółki. Zarząd spółki nie może ograniczyć możliwości realizacji prawa indywidualnej kontroli do określonych dni tygodnia czy wyznaczonego terminu.
W pewnych przypadkach zarząd może odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki. Dzieje się tak wówczas, gdy istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta uzyskane informacje w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. Należy zauważyć, że oba te warunki muszą być spełnione łącznie. Odmowa udzielenia wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki może mieć miejsce, w sytuacji gdy wspólnik zamierzający wykonać swoje uprawnienia prowadzi działalność konkurencyjną, a uzyskane przez niego informacje mogłyby zostać wykorzystane w taki sposób, że wyrządziłoby to spółce znaczącą szkodę, np. w postaci utraty znacznej ilości klientów. Decyzja ta nie musi być podejmowana w drodze uchwały zarządu – uniemożliwić realizację prawa indywidualnej kontroli wspólnika może bowiem każdy członek tego organu.
W sytuacji gdy zarząd odmówi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników. Takie postępowanie może mieć również miejsce, w przypadku gdy zarząd spółki udzieli informacji niepełnych lub nieprecyzyjnych. Uchwała powinna być powzięta w ciągu miesiąca od dnia zgłoszenia żądania przez wspólnika. Jak można zauważyć, żądanie wspólnika może być złożone w każdym terminie. Uchwała wspólników w tym przedmiocie podejmowana jest na zgromadzeniu wspólników. Konieczna jest bezwzględna większość głosów, o ile w umowie spółki nie postanowiono inaczej. Ogólną zasadą jest głosowanie jawne, jednak w powyższym przypadku mamy do czynienia ze sprawą osobową, co wiąże się z koniecznością zarządzenia głosowania tajnego.
Wspólnik, któremu odmówiono wyjaśnień lub wglądu do dokumentów bądź ksiąg spółki, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki. Uprawnienie to może zostać zrealizowane wyłączenie po wyczerpaniu postępowania, o którym była mowa wyżej, a zatem w pierwszej kolejności po zwróceniu się do zarządu, a następnie do walnego zgromadzenia. Wniosek do sądu rejestrowego należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale, a w przypadku jej niepodjęcia przez zgromadzenie wspólników, od upływu terminu, w którym taką uchwałę należało podjąć. Termin ten jest terminem zawitym, co oznacza, że jego naruszenie prowadzi do definitywnego wygaśnięcia uprawnienia przysługującego danemu wspólnikowi. W rozstrzygnięciu sąd rejestrowy zobowiązuje zarząd do podjęcia określonych czynności w celu pełnej realizacji przysługującego wspólnikowi indywidualnego prawa kontroli. Przykładowo może określić, w jakim zakresie organ musi złożyć wyjaśnienia, a także jakie dokumenty jest zobowiązany udostępnić.
Należy zauważyć, że w przypadku ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej w drodze postanowień umowy spółki, możliwe jest wyłączenie albo ograniczenie indywidualnej kontroli wspólników. Warto jednak podkreślić, iż samo powołanie rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej nie jest równoznaczne z wyłączeniem indywidualnego prawa kontroli wspólnika. Takie prawo można również ograniczyć, np. poprzez wskazanie określonych dokumentów, do których wspólnicy wykonujący uprawnienie będą mieli dostęp. Wyłączenie czy ograniczenie indywidualnej kontroli wspólnika w przypadku braku istnienia rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej kwalifikowane jest jako nieważne.
Podstawa prawna: Ustawa z 25 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późniejszymi zmianami).
Wykonując prawo kontroli wspólnik może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. Przeglądanie ksiąg i dokumentów obejmuje z pewnością wgląd do ksiąg rachunkowych, sprawozdań finansowych, zawieranych przez spółkę umów, dokumentacji pracowniczej czy prowadzonej korespondencji. Prawo kontroli umożliwia również w swym zakresie sporządzanie bilansu. Warto jednak podkreślić, iż możliwe jest to wyłączenie dla własnego użytku, zatem nie może być wykorzystane na jakiekolwiek inne cele. Bardzo szerokim uprawnieniem jest z pewnością możliwość domagania się wyjaśnień od zarządu spółki. Organ ten reprezentując spółkę i prowadząc jej sprawy ma zapewne największą wiedzę w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Z uwagi na powyższe warto zatem rozważyć wykorzystanie tego instrumentu kontroli. Wydaje się, że wspólnik może zażądać nie tylko udzielenia mu stosownych wyjaśnień przez zarząd ustnie, ale również na piśmie.
Należy zauważyć, że wspólnik może wykonywać prawo kontroli samodzielnie lub wraz z upoważnioną przez siebie osobą. Może towarzyszyć mu w szczególności specjalista z określonej dziedziny. Często wspólnik nie jest w stanie samodzielnie określić bowiem, czy dana czynność jest w spółce dokonywana prawidłowo. Przykładowo, może to być prawnik, księgowy czy rzeczoznawca majątkowy. Wspólnik sam wybiera określoną osobę. Nie jest w tym zakresie skrępowany ograniczeniami, w szczególności wynikającymi z postanowień umowy spółki. Trzeba również wskazać na to, iż co do zasady nie jest możliwe wykonywanie prawa kontroli wyłącznie przez osobę upoważnioną bez udziału wspólnika. Regulacje prawne nie określają wprost, kiedy wspólnik może wykonywać przysługujące mu prawo kontroli, dlatego należy przyjąć, że może to uczynić w każdym czasie. W tym przypadku powinien jednak mieć na uwadze wpływ prowadzonej przez niego kontroli na działalność spółki. Zarząd spółki nie może ograniczyć możliwości realizacji prawa indywidualnej kontroli do określonych dni tygodnia czy wyznaczonego terminu.
W pewnych przypadkach zarząd może odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki. Dzieje się tak wówczas, gdy istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta uzyskane informacje w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. Należy zauważyć, że oba te warunki muszą być spełnione łącznie. Odmowa udzielenia wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki może mieć miejsce, w sytuacji gdy wspólnik zamierzający wykonać swoje uprawnienia prowadzi działalność konkurencyjną, a uzyskane przez niego informacje mogłyby zostać wykorzystane w taki sposób, że wyrządziłoby to spółce znaczącą szkodę, np. w postaci utraty znacznej ilości klientów. Decyzja ta nie musi być podejmowana w drodze uchwały zarządu – uniemożliwić realizację prawa indywidualnej kontroli wspólnika może bowiem każdy członek tego organu.
W sytuacji gdy zarząd odmówi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników. Takie postępowanie może mieć również miejsce, w przypadku gdy zarząd spółki udzieli informacji niepełnych lub nieprecyzyjnych. Uchwała powinna być powzięta w ciągu miesiąca od dnia zgłoszenia żądania przez wspólnika. Jak można zauważyć, żądanie wspólnika może być złożone w każdym terminie. Uchwała wspólników w tym przedmiocie podejmowana jest na zgromadzeniu wspólników. Konieczna jest bezwzględna większość głosów, o ile w umowie spółki nie postanowiono inaczej. Ogólną zasadą jest głosowanie jawne, jednak w powyższym przypadku mamy do czynienia ze sprawą osobową, co wiąże się z koniecznością zarządzenia głosowania tajnego.
Wspólnik, któremu odmówiono wyjaśnień lub wglądu do dokumentów bądź ksiąg spółki, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki. Uprawnienie to może zostać zrealizowane wyłączenie po wyczerpaniu postępowania, o którym była mowa wyżej, a zatem w pierwszej kolejności po zwróceniu się do zarządu, a następnie do walnego zgromadzenia. Wniosek do sądu rejestrowego należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale, a w przypadku jej niepodjęcia przez zgromadzenie wspólników, od upływu terminu, w którym taką uchwałę należało podjąć. Termin ten jest terminem zawitym, co oznacza, że jego naruszenie prowadzi do definitywnego wygaśnięcia uprawnienia przysługującego danemu wspólnikowi. W rozstrzygnięciu sąd rejestrowy zobowiązuje zarząd do podjęcia określonych czynności w celu pełnej realizacji przysługującego wspólnikowi indywidualnego prawa kontroli. Przykładowo może określić, w jakim zakresie organ musi złożyć wyjaśnienia, a także jakie dokumenty jest zobowiązany udostępnić.
Należy zauważyć, że w przypadku ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej w drodze postanowień umowy spółki, możliwe jest wyłączenie albo ograniczenie indywidualnej kontroli wspólników. Warto jednak podkreślić, iż samo powołanie rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej nie jest równoznaczne z wyłączeniem indywidualnego prawa kontroli wspólnika. Takie prawo można również ograniczyć, np. poprzez wskazanie określonych dokumentów, do których wspólnicy wykonujący uprawnienie będą mieli dostęp. Wyłączenie czy ograniczenie indywidualnej kontroli wspólnika w przypadku braku istnienia rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej kwalifikowane jest jako nieważne.
Podstawa prawna: Ustawa z 25 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późniejszymi zmianami).
|
nr 4(108)2011  Zobacz więcej na temat: prawo kontroli wspólnika | szymon okoń |
|
