Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Klaudyna Jarzec
Aplikant radcowski
klaudyna.jarzec@lawfirm.com.pl
Przepisy prawa nakładają na pracodawcę szereg obowiązków w stosunku do zatrudnianych pracowników. Jednym z nich jest obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Obowiązek ten został ukonstytuowany wprost w art. 17 oraz art. 94 pkt 6 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. 1974, Nr 24, poz. 141 z późn. zm.).
Kamila Oleksiak
Radca prawny
kamila.oleksiak@lawfirm.com.pl
kancelaria-radcy-prawnego-kamila-oleksiak-berezinska.pl/kancelaria/
Zgodnie z powołanymi wyżej przepisami do pracodawcy należy ułatwianie podnoszenia kwalifikacji i nie odmawianie bez uzasadnionej przyczyny zgody na korzystanie przez pracowników z formy kształcenia oraz tworzenie pozytywnej oceny wobec uczących się pracowników. Ułatwianie podnoszenia kwalifikacji to ogólna powinność pracodawcy, polegająca na stwarzaniu przyjaznych warunków staraniom pracowników o zdobycie wiedzy, która będzie im przydatna w obecnej lub przyszłej pracy. Powyższe nie oznacza konieczności organizowania czy finansowania określonych szkoleń, kursów, ani studiów wybranych przez pracowników. Pracownicy nie mogą domagać się od pracodawcy zorganizowania określonego rodzaju szkolenia czy innych form kształcenia. Obowiązujące przepisy prawa pracy nie nakładają bowiem na pracodawcę obowiązku sporządzania planu szkoleń. Obowiązek sporządzania planu szkoleń u danego pracodawcy może jednak wynikać z procedur wewnętrznych obowiązujących u pracodawcy.
Szczegółowe zasady realizacji obowiązku ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych zostały uregulowane w art. 102 – 103(6) Kodeksu pracy. Zgodnie z powołanymi przepisami pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe przysługują różne uprawnienia w zależności od źródła podnoszenia kwalifikacji zawodowych, np. inicjatywy pracodawcy, zgody pracodawcy, wyłącznej inicjatywy pracownika, aprobaty pracodawcy, dorozumianej zgody pracodawcy.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy
Pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą przysługuje urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia i na czas trwania zajęć. Za czas urlopu szkoleniowego i czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia. Urlop szkoleniowy przysługuje w wymiarze sześciu dni pracownikom przystępującym do egzaminów eksternistycznych, egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe oraz w wymiarze 21 dni w ostatnim roku studiów na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Wiele wątpliwości budzi przyznanie urlopu szkoleniowego pracownikom uczęszczającym na studia podyplomowe.
Ponadto, pracodawca może przyznać pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.
Z pracownikami podnoszącymi kwalifikacje zawodowe pracodawca zawiera na piśmie umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowa nie może być mniej korzystna dla pracowników niż przepisy prawa pracy. Celowość zawarcia takiej umowy tkwi jednak nie tylko w zobowiązaniu do pozostawania w zatrudnieniu, ale także w gwarancji uzyskania przez pracowników dodatkowych uprawnień, o których mowa wyżej. Zawarcie umowy nie jest obowiązkowe, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracowników do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Tym samym zawarcie umowy należy traktować, jako uprawnienie stron, z którego pracownicy czerpią dodatkowe uprawnienia związane z podnoszeniem kwalifikacji, a pracodawca uzyskuje zobowiązanie pracowników do pozostawania w zatrudnieniu.
W razie zajścia określonych zdarzeń, pracownicy podnoszący kwalifikacje zawodowe zobowiązani są do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel. Zdarzenia te zostały enumeratywnie wymienione w Kodeksie pracy i stanowią katalog zamknięty. Obowiązek zwrotu powstaje, m.in. w sytuacji gdy pracownicy bez uzasadnionej przyczyny nie podejmują podnoszenia kwalifikacji lub przerwą ich podnoszenie. Za uzasadnioną przyczynę należy uznać nieudzielenie przez pracodawcę urlopu szkoleniowego, co spowoduje, że pracownicy nie podejdą lub nie zdadzą egzaminu, oraz uniemożliwienie przez pracodawcę udziału w zajęciach, co spowoduje, iż pracownicy nie otrzymają ich zaliczenia. O ile niepodjęcie podnoszenia kwalifikacji wydaje się nie budzić wątpliwości, o tyle wyjaśnienia wymagają przypadki przerwania ich podnoszenia. Są to te wszystkie sytuacje, w których dochodzi do przedwczesnego zakończenia procesu podnoszenia kwalifikacji. Jako przykład można podać udział w szkoleniu kończącym się egzaminem, które wymaga zarówno zaliczenia obecności na zajęciach, jak i złożenia egzaminu albo studia na uczelni wyższej, gdzie za moment ich zakończenia uważa się datę złożenia egzaminu dyplomowego, a nie uzyskania absolutorium. Jeśli wskutek niezłożenia egzaminu dyplomowego lub z innych przyczyn leżących po stronie pracowników dochodzi do skreślenia z listy studentów, takie skreślenie stanowi przerwanie podnoszenia kwalifikacji.
W pozostałych przypadkach powstanie obowiązku zwrotu świadczeń zależy od sposobu rozwiązania stosunku pracy i tak pracownicy obowiązani są do zwrotu świadczeń, gdy pracodawca rozwiąże z pracownikami stosunek pracy bez wypowiedzenia z ich winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu mobbingu, rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracodawcy, mimo braku uzasadnionej przyczyny, a powyższe zdarzenia wystąpią w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż trzy lata.
Zwrot kosztów poniesionych przez pracodawcę powinien nastąpić w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Sposób ustalenia proporcji w celu obliczenia kwoty zwrotu może być oparty o dowolne jednostki czasowe, np. dni, miesiące czy lata pozostałe do końca okresu zatrudnienia. Powyższa kwestia pozostaje w gestii stron.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych bez inicjatywy lub zgody pracodawcy
Jeśli jednak pracownicy zdecydują się na zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności bez wyraźnego skierowania czy inicjatywy albo zgody pracodawcy nie mają roszczenia do pracodawcy o udzielenie urlopu szkoleniowego. W takiej sytuacji pracownikom może być przyznane zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia lub przyznany urlop bezpłatny w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawartym między pracodawcą a pracownikiem. W porozumieniu pracodawca może przyznać jeszcze inne, nawet większe uprawnienia. Przykładowo, pracodawca może pokryć pracownikom dowolne koszty związane z nauką, tj. opłaty za kształcenie, przejazd czy podręczniki.
Szczegółowe zasady realizacji obowiązku ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych zostały uregulowane w art. 102 – 103(6) Kodeksu pracy. Zgodnie z powołanymi przepisami pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe przysługują różne uprawnienia w zależności od źródła podnoszenia kwalifikacji zawodowych, np. inicjatywy pracodawcy, zgody pracodawcy, wyłącznej inicjatywy pracownika, aprobaty pracodawcy, dorozumianej zgody pracodawcy.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy
Pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą przysługuje urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia i na czas trwania zajęć. Za czas urlopu szkoleniowego i czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia. Urlop szkoleniowy przysługuje w wymiarze sześciu dni pracownikom przystępującym do egzaminów eksternistycznych, egzaminu maturalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe oraz w wymiarze 21 dni w ostatnim roku studiów na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Wiele wątpliwości budzi przyznanie urlopu szkoleniowego pracownikom uczęszczającym na studia podyplomowe.
Ponadto, pracodawca może przyznać pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.
Z pracownikami podnoszącymi kwalifikacje zawodowe pracodawca zawiera na piśmie umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowa nie może być mniej korzystna dla pracowników niż przepisy prawa pracy. Celowość zawarcia takiej umowy tkwi jednak nie tylko w zobowiązaniu do pozostawania w zatrudnieniu, ale także w gwarancji uzyskania przez pracowników dodatkowych uprawnień, o których mowa wyżej. Zawarcie umowy nie jest obowiązkowe, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracowników do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Tym samym zawarcie umowy należy traktować, jako uprawnienie stron, z którego pracownicy czerpią dodatkowe uprawnienia związane z podnoszeniem kwalifikacji, a pracodawca uzyskuje zobowiązanie pracowników do pozostawania w zatrudnieniu.
W razie zajścia określonych zdarzeń, pracownicy podnoszący kwalifikacje zawodowe zobowiązani są do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel. Zdarzenia te zostały enumeratywnie wymienione w Kodeksie pracy i stanowią katalog zamknięty. Obowiązek zwrotu powstaje, m.in. w sytuacji gdy pracownicy bez uzasadnionej przyczyny nie podejmują podnoszenia kwalifikacji lub przerwą ich podnoszenie. Za uzasadnioną przyczynę należy uznać nieudzielenie przez pracodawcę urlopu szkoleniowego, co spowoduje, że pracownicy nie podejdą lub nie zdadzą egzaminu, oraz uniemożliwienie przez pracodawcę udziału w zajęciach, co spowoduje, iż pracownicy nie otrzymają ich zaliczenia. O ile niepodjęcie podnoszenia kwalifikacji wydaje się nie budzić wątpliwości, o tyle wyjaśnienia wymagają przypadki przerwania ich podnoszenia. Są to te wszystkie sytuacje, w których dochodzi do przedwczesnego zakończenia procesu podnoszenia kwalifikacji. Jako przykład można podać udział w szkoleniu kończącym się egzaminem, które wymaga zarówno zaliczenia obecności na zajęciach, jak i złożenia egzaminu albo studia na uczelni wyższej, gdzie za moment ich zakończenia uważa się datę złożenia egzaminu dyplomowego, a nie uzyskania absolutorium. Jeśli wskutek niezłożenia egzaminu dyplomowego lub z innych przyczyn leżących po stronie pracowników dochodzi do skreślenia z listy studentów, takie skreślenie stanowi przerwanie podnoszenia kwalifikacji.
W pozostałych przypadkach powstanie obowiązku zwrotu świadczeń zależy od sposobu rozwiązania stosunku pracy i tak pracownicy obowiązani są do zwrotu świadczeń, gdy pracodawca rozwiąże z pracownikami stosunek pracy bez wypowiedzenia z ich winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu mobbingu, rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracodawcy, mimo braku uzasadnionej przyczyny, a powyższe zdarzenia wystąpią w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż trzy lata.
Zwrot kosztów poniesionych przez pracodawcę powinien nastąpić w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Sposób ustalenia proporcji w celu obliczenia kwoty zwrotu może być oparty o dowolne jednostki czasowe, np. dni, miesiące czy lata pozostałe do końca okresu zatrudnienia. Powyższa kwestia pozostaje w gestii stron.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych bez inicjatywy lub zgody pracodawcy
Jeśli jednak pracownicy zdecydują się na zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności bez wyraźnego skierowania czy inicjatywy albo zgody pracodawcy nie mają roszczenia do pracodawcy o udzielenie urlopu szkoleniowego. W takiej sytuacji pracownikom może być przyznane zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia lub przyznany urlop bezpłatny w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawartym między pracodawcą a pracownikiem. W porozumieniu pracodawca może przyznać jeszcze inne, nawet większe uprawnienia. Przykładowo, pracodawca może pokryć pracownikom dowolne koszty związane z nauką, tj. opłaty za kształcenie, przejazd czy podręczniki.
|
nr 3(119)2012  |
|
