ISO 14001 - zarządzanie środowiskiem
Wymogi nieobligatoryjne w zakresie ochrony środowiska, część 1
W ostatnich latach, obok wymagań prawnych dotyczących ochrony środowiska, coraz większym zainteresowaniem przedsiębiorców cieszą się zobowiązania dobrowolne. Najczęściej wykorzystywanym w Polsce tego typu zobowiązaniem są systemy zarządzania środowiskowego (SZŚ).
SZŚ są środowiskowym odpowiednikiem systemów zarządzania jakością. Tak jak te ostatnie mogą być wdrażane i formalizowane na podstawie uznanej międzynarodowej normy ISO 9000, tak SZŚ wdrażany w danej firmie może opierać się o wymogi ISO 14001. Może, choć nie musi. Obok ISO 14001 alternatywnym rozwiązaniem dla certyfikacji SZŚ jest rejestracja w systemie EMAS. Ten sposób opiszemy za miesiąc, w kolejnym odcinku cyklu o ochronie środowiska.
Dlaczego warto?
Liczba certyfikatów zgodności z normą ISO 14001 w Polsce i na świecie – wzrasta. Wskazuje to niezbicie na fakt, że firmy dostrzegają korzyści wynikające ze zwiększonej dbałości o środowisko i zadaje kłam twierdzeniu, że ochrona środowiska stanowi jedynie dodatkowy koszt. Okazuje się bowiem, że systemowe podejście do tego zagadnienia może być nie tylko świadectwem dobrej organizacji, ale także źródłem oszczędności czy dodatkowych zysków. Posiadanie certyfikatu ISO 14001 staje się coraz częściej warunkiem współpracy z dużymi korporacjami. Dlatego jego uzyskanie może być istotne również z punktu widzenia małych i średnich firm.
Normy i certyfikacja
Wymagania dla SZŚ, podobnie jak dla systemów zarządzania jakością, zostały ujęte w standardy. W 1996 r. wydano normę międzynarodową ISO 14001, która do dziś stanowi podstawę do certyfikacji systemów zarządzania środowiskowego. Polski Komitet Normalizacyjny wprowadził tę normę do naszego systemu normalizacyjnego i nadał jej oznaczenie PN EN ISO 14001:1998.
Stosowanie normy ISO 14001 jest dobrowolne. Organizacje różnego typu, m.in. przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, instytucje publiczne, mogą wdrożyć system i poddać się niezależnej ocenie przez jednostki certyfikujące (patrz: ramka powyrzej). Jednostki te na ogół legitymują się akredytacją nadaną przez odpowiednie instytucje państwowe tzw. jednostki akredytacyjne. W Polsce jednostką akredytującą jest Polskie Centrum Akredytacji, jednak na naszym rynku oferują swoje usługi także jednostki certyfikujące posiadające akredytacje w innych krajach. Rolą jednostki akredytującej jest nadzór nad jakością usług oferowanych przez jednostki certyfikujące.
Kluczowym elementem procedury certyfikującej jest audyt certyfikacyjny. W wyniku przeprowadzonej procedury jednostka certyfikująca potwierdza zgodność systemu zarządzania środowiskowego z wymaganiami normy ISO 14001 przez wydanie certyfikatu zgodności.
W większości przypadków certyfikat ważny jest przez trzy lata, podczas których jednostka certyfikująca wykonuje tzw. audyty kontrolne mające na celu sprawdzenie czy system zarządzania działa właściwie.
Wymagania ISO 14001
Wymagania normy ISO 14001 dotyczą samego systemu zarządzania, a tylko pośrednio odnoszą się do poziomu oddziaływania na środowisko. Podstawą systemu jest bowiem polityka środowiskowa, czyli niejako publiczna deklaracja kierownictwa organizacji odnośnie do planowanych działań w zakresie ochrony środowiska oraz zobowiązanie do utrzymywania zgodności z przepisami prawa a także do zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń i do ciągłego doskonalenia zabezpieczeń mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu działalności podmiotu na środowisko.
Organizacja wdrażająca system zarządzania środowiskowego na podstawie normy ISO 14001 winna zidentyfikować wszystkie oddziaływania na środowisko związane ze swoją działalnością i wyrobami oraz mające do niej zastosowanie wymagania prawne. Opierając się na zidentyfikowanych oddziaływaniach i wymaganiach prawnych, powinna przyjąć i realizować program działań zmierzających do ograniczenia oddziaływania na środowisko.
Elementem SZŚ wzbudzającym istotne obawy przedsiębiorców jest dokumentacja systemu. Powinna ona obejmować szereg procedur, którymi reguluje się przebieg procesów związanych z najważniejszymi oddziaływaniami na środowisko. Norma ISO 14001 jest stosunkowo liberalna, jeżeli chodzi o zakres dokumentacji, dopuszcza bowiem, że część procedur nie musi być udokumentowana.
Organizacje wdrażające SZŚ zobowiązane są jednak do podnoszenia świadomości ekologicznej i kwalifikacji pracowników, a także podniesienia rangi zagadnień związanych z ochroną środowiska poprzez zaangażowanie najwyższego kierownictwa w procesy decyzyjne w tym zakresie.
Proces wdrażania
Czas wdrażania SZŚ zależy od stopnia skomplikowania i skali prowadzonej działalności. Zależy też od stopnia, w jakim system zarządzania organizacji spełnia wymagania normy przed rozpoczęciem formalnego wdrażania, a także od tego, czy proces ten jest realizowany samodzielnie czy z pomocą doświadczonych doradców. Jako pewnego rodzaju wskaźnik można przyjąć, że wdrażanie SZŚ w niewielkich organizacjach rzadko trwa krócej niż 6 miesięcy, a w największych organizacjach można przeprowadzić go nawet w ciągu 18 miesięcy. Skrócenie okresu wdrażania może skutkować tym, że system wdrożony jest powierzchownie i ogranicza się do przygotowania dokumentacji. Zbyt długi okres wdrażania może skutkować spadkiem zaangażowania pracowników. Planując czas wdrożenia, należy więc mieć na uwadze stopień zaangażowania pracowników, motywację i ilość środków przeznaczonych na przedsięwzięcie.
Koszty i korzyści
Na koszt wdrożenia systemu składają się:
- koszt pracy własnej,
- koszt zatrudnienia konsultantów,
- koszty certyfikacji,
- koszt utrzymania certyfikatu,
- koszt ewentualnych inwestycji sprzętowych lub materiałowych,
- koszty związane z realizacją celów środowiskowych.
Spośród wymienionych kosztów z góry można przewidzieć koszty certyfikacji i utrzymania certyfikatu. Jednostki certyfikujące określają koszt swojej pracy najczęściej na podstawie liczby osób zaangażowanych w audyt certyfikujący oraz liczby dni niezbędnych na jego przeprowadzenie. Koszt jednego dnia pracy audytora waha się w Polsce od 1500 do 3500 zł. Czas do przeprowadzenia procedury certyfikacji określany jest indywidualnie na podstawie informacji uzyskanych od organizacji starającej się o certyfikat. Przykładowo dla zakładu produkcyjnego zatrudniającego 100 pracowników na przeprowadzenie certyfikacji i audyty kontrolne potrzeba będzie około 8 dni.
Przedsiębiorca podejmujący decyzję o wdrożeniu SZŚ powinien przeprowadzić analizę kosztów i korzyści. Do najważniejszych powodów, dla których polskie przedsiębiorstwa wdrażają SZŚ, należą wymagania klientów. Ma to miejsce zwłaszcza w sytuacji, kiedy firma jest dostawcą międzynarodowych koncernów. Innym powodem może być chęć pozyskania zamówień publicznych, w których coraz częściej stawiane są warunki dotyczące ochrony środowiska.
Korzyści mogą obejmować także identyfikację obszarów, w których istnieje możliwość:
- zmniejszenia materiałochłonności lub energochłonności,
- zmniejszenie ryzyka awarii skutkującej koniecznością wypłacania odszkodowań,
- uniknięcie kar za przekraczanie wymagań prawnych
- poprawa wizerunku organizacji, stosunków ze społecznością lokalną i administracją.
