Zadłużaj się racjonalnie
Analiza finansowa przedsiębiorstwa, część 7
Firma ma długi. To może być zła ale także i dobra wiadomość. Zadłużenie zbyt duże prowadzi do utraty wiarygodności a nawet niewypłacalności firmy. Stąd już tylko krok do trudnych negocjacji z wierzycielami lub nawet bankructwa. Zadłużenie zbyt małe świadczy jednak... o pewnej nieudolności w zarządzaniu. Na ile warto i należy się zadłużać, pokazują obiektywne wskaźniki.
W przypadku zadłużania się przedsiębiorstw mamy do czynienia z dwoma podstawowymi pojęciami, płynnością oraz wypłacalnością.
Płynność a wypłacalność
Płynność finansowa związana jest z krótkim horyzontem czasowym i dotyczy przede wszystkim bieżącego funkcjonowania firmy, a szczególnie relacji między majątkiem obrotowym a zobowiązaniami krótkoterminowymi.
Pojęcie wypłacalności związane jest natomiast z możliwością spłaty zobowiązań długoterminowych, zaciągniętych na realizację nowych inwestycji w firmie lub inwestycji o charakterze modernizacyjnym. Skala finansowa takich przedsięwzięć przekracza najczęściej możliwości przedsiębiorstwa i dlatego zmuszone jest ono do zaciągnięcia w banku kredytu długoterminowego, który spłacany jest przez następne klika lat.
Wskaźniki finansowe służące do oceny stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa możemy podzielić na dwie podstawowe grupy:
- Wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia przedsiębiorstwa.
- Wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu, a więc spłaty rat kredytu oraz zobowiązań odsetkowych.
Poziom zadłużenia
Ocena poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa sprowadza się do ustalenia, kto wyposażył firmę w środki finansowe, umożliwiające jej funkcjonowanie: właściciele czy kredytodawcy. Przy analizie struktury wykorzystywanych środków finansowych stosuje się szereg wskaźników. Do najważniejszych należą wskaźniki:
- ogólnego zadłużenia
- zadłużenia kapitału własnego
- zadłużenia długoterminowego
- zadłużenia środków trwałych.
Pierwszy z wymienionych, wskaźnik ogólnego zadłużenia, obrazuje strukturę finansowania majątku przedsiębiorstwa:
Wskaźnik ogólnego zadłużenia = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem x 100 proc.
Określa on udział zobowiązań w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Interpretacja tego wskaźnika jest stosunkowo prosta. Wraz ze wzrostem udziału zobowiązań zwiększa jednocześnie ryzyko prowadzonej działalności. Przy nadmiernym zadłużeniu firma może mieć kłopoty ze zwrotem długów. Według zachodnioeuropejskich standardów analitycznych wartość wskaźnika ogólnego zadłużenia powinna zawierać się w przedziale 0,57 – 0,67.
Uzupełniających informacji dostarcza wskaźnik zadłużenia kapitału własnego, określający stosunek zadłużenia do kapitałów własnych:
Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego = zobowiązania ogółem / kapitał własny
Parametr ten określa stopień zaangażowania w firmie kapitałów obcych w stosunku do posiadanych aktualnie kapitałów własnych, a więc możliwość pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi.
Zgodnie z zagranicznymi standardami oceny zadłużenia firmy, wartością graniczną przy małych przedsiębiorstwach jest stosunek 3:1 (zobowiązania ogółem : kapitał własny). W przypadku średnich i dużych firm kryteria wyraźnie się zaostrzają. Stosunek zobowiązań do kapitałów własnych nie powinien w takich wypadkach przekroczyć relacji 1:1.
Kolejnym, szeroko stosowanym parametrem, jest wskaźnik zadłużenia długoterminowego, będący stosunkiem wartości zobowiązań długoterminowych firmy do jej kapitałów własnych. Wskaźnik ten nazywany jest również wskaźnikiem długu lub ryzyka:
Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =zobowiązania długoterminowe /kapitał własny
Optymalny, akceptowany przez instytucje finansowe, poziom tego wskaźnika powinien zawierać się w przedziale 0,5 – 1. Wskaźnik wyższy od 1 oznacza, że długoterminowe zobowiązania przedsiębiorstwa przekraczają jego kapitały własne. Wiąże się to z nadmiernym ryzykiem dla kredytobiorców, którzy mogą ograniczyć zewnętrzne finansowanie firmy. Wartość wskaźnika poniżej 0,5 może natomiast świadczyć, że firma nie w pełni wykorzystuje możliwości zwiększenia efektywności funkcjonowania, poprzez zaangażowanie obcych funduszy.
Naturalną rzeczą w praktyce gospodarczej jest wykorzystywanie zewnętrznych źródeł finansowania, o ile sprzyjają one wzrostowi rentowności i nie zagrażają równowadze finansowej firmy. Efektem dobrze prowadzonej działalności jest tzw. lewarowanie (ang. leverage, dźwignia) czyli stosowanie dźwigni finansowej
w celu maksymalnego wykorzystania możliwości firmy do generowania zysków. Należy jednak pamiętać, że zwiększanie zadłużenia firmy oraz stosowanie dźwigni jest skuteczne tak długo, jak długo rentowność kapitału stałego (aktywa pomniejszone o zobowiązania krótkoterminowe) jest wyższa niż stopa oprocentowania zaciągniętych zobowiązań.
Najchętniej stosowanym zabezpieczeniem kredytów udzielonych przez banki jest zastaw na środkach trwałych przedsiębiorstwa. Stąd w praktyce gospodarczej stosuje się wskaźnik pokrycia długu w środkach trwałych nazywany również wskaźnikiem poziomu zadłużenia środków trwałych:
Wskaźnik poziomu zadłużenia środków trwałych = rzeczowe składniki majątku trwałego / zobowiązania długoterminowe
W przypadku tego parametru nie stosuje się wyraźnych wartości liczbowych, które określałyby, czy obliczony wskaźnik jest zbyt wysoki czy za niski. W tym wypadku skupiamy się bardziej na informacji, ile razy wartość netto środków trwałych, będących w posiadaniu firmy, wystarcza na pokrycie zaciągniętych zobowiązań. W praktyce wskaźnik ten ma większe znaczenie dla kredytodawców, informuje ich bowiem o stopniu zabezpieczenia udzielonych przez nich kredytów.
Zdolność do obsługi długu
Szczególnie w obecnych, trudnych dla przedsiębiorstw czasach określenie przez kredytobiorcę, czy firma posiada aktualną zdolność kredytową oraz wymagane zabezpieczenia, może okazać się niewystarczające. Bank może zwrócić szczególną uwagę, zwłaszcza przy kredytach o dużych wartościach spłacanych przez kilka lat, na zdolność firmy do wywiązania się ze zobowiązań. Do oceny tej zdolności stosuje się trzy podstawowe wskaźniki:
- wskaźnik pokrycia obsługi długu
- wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych
- wskaźnik pokrycia obsługi kredytu z cash flow.
Pierwszy z wymienionych, wskaźnik pokrycia obsługi długu nazywany jest często wskaźnikiem wiarygodności kredytowej. Przy obliczaniu tego parametru możemy wykorzystać w liczniku zysk brutto powiększony o zapłacone odsetki lub zysk po opodatkowaniu.
W pierwszym wypadku wzór przyjmuje postać:
Wskaźnik pokrycia obsługi długu (1) = (zysk brutto + zapłacone odsetki) / raty kapitałowe + zapłacone odsetki
Interpretacja wskaźnika nie nastręcza zbytnich problemów. Informuje on nas bowiem o tym, ile razy wypracowany zysk brutto powiększony o odsetki pokrywa roczną wartość naszych zobowiązań w stosunku do kredytodawcy (raty kapitałowe + odsetki). Zgodnie z zaleceniami Banku Światowego wartość tego wskaźnika nie powinna być niższa niż 1,3 natomiast optymalna jego wartość oscylować wokół 2,5.
W przypadku zastosowania we wzorze zysku netto otrzymujemy następujące równanie:
Wskaźnik pokrycia obsługi długu (2) = zysk netto / raty kapitałowe
W tym wypadku ostateczna wartość wskaźnika powinna być wyższa niż 1.
Ważnym elementem wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa jest zdolność do terminowego i regularnego wywiązywania się ze zobowiązań odsetkowych. Zdolność tę określa się za pomocą następującego wzoru:
Ostatnim z często wykorzystywanych wskaźników oceniających zdolność firmy do wywiązywania się ze zobowiązań jest wskaźnik pokrycia obsługi kredytu z cash flow (zysk netto powiększony o amortyzację):
Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych = (zysk przed opodatkowaniem + odsetki) / odsetki
Określa on możliwość spłaty zobowiązań na podstawie przepływów środków pieniężnych w przedsiębiorstwie.
Zgodnie z zachodnimi standardami za optymalną uznaje się wartość tego wskaźnika na poziomie 1,5. Oznacza to, że wypracowany w danym roku zysk netto przedsiębiorstwa powiększony o dokonane odpisy amortyzacyjne jest o 50 proc. wyższy aniżeli wymagana przez bank rata kredytu wraz z odsetkami.
Praktyka gospodarcza
Prześledźmy w praktyce kształtowanie się zadłużenia firmy na przykładzie spół-ki ABC SA. Jako dane liczbowe niech posłużą przykładowe wielkości z tabeli 1 oraz obliczone na ich podstawie wskaźniki finansowe z tabeli 2.
Dane wskazują, że zadłużenie firmy ABC SA z roku na rok systematycznie się obniża. Jeszcze w 1999 r. 60 proc. majątku firmy finansowane było kapitałami obcymi, podczas gdy w 2001 r. – już tylko 48 proc.
Obniża się jednoczenie zadłużenie kapitałów własnych spółki. O ile w 1999 r. na jedną złotówkę kapitału własnego przypadało 50 gr. kredytu, o tyle
w 2001 r. już tylko 10 gr. Wyniki finansowe spółki wskazują, że potrafi ona wywiązywać się z zaciągniętych zobowiązań. Środki pieniężne w dyspozycji spółki w ostatnich latach były wystarczające do wywiązania się ze zobowiązań kredytowych.
Tabela 1. Dane finansowe spółki ABC
1999
2000
2001
Zobowiązania ogółem
82,3
84,6
94,4
- krótkoterminowe
52,1
47,1
61,4
- długoterminowe
30,2
37,5
33,0
Aktywa ogółem
136,1
165,2
197,6
Kapitał własny
53,4
82,5
104,8
Kapitał stały
84,0
118,1
136,2
Majątek trwały
58,3
87,2
109
Zysk brutto
16,1
20,3
15,6
Zysk netto
11,0
14,0
10,0
Amortyzacja
5,6
6,7
9,2
Cash flow
16,0
19,0
19,0
Rata kredytu
3,0
4,0
5,0
Odsetki od kredytu
4,0
5,0
5,0
Tabela 2. Wskaźniki zadłużenia i obsługi długu spółki ABC
1999
2000
2001
Ogólnego zadłużenia
61%
51%
48%
Zadłużenia kapitału własnego
1,5
1,0
0,9
Zadłużenia długoterminowego
0,6
0,5
0,3
Zadłużenia środków trwałych
1,9
2,3
3,3
Pokrycia obsługi długu (1)
2,9
2,8
2,1
Pokrycia obsługi długu (2)
1,6
1,6
1,0
Pokrycia zobowiązań odsetkowych
5,0
5,1
4,1
Pokrycia obsługi kredytu z cash flow
2,4
2,3
1,9
