Poznać i oswoić ryzyko gospodarcze
Analiza finansowa przedsiębiorstwa, część 10
Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej to nieodzowny element gry rynkowej. Ryzyko to muszą brać pod uwagę wszyscy jej uczestnicy: właściciele firmy, instytucje udzielające finansowania firmie, kooperanci oraz potencjalni inwestorzy.
Warunki, w jakich przyjdzie nam prowadzić firmę są determinowane przez szereg czynników, trudnych do przewidzenia i precyzyjnego określenia. A tam, gdzie pojawia się niewiadoma, pojawia się również ryzyko. Wiadomo więc tyle, że pojawi się zawsze.
Trudniej natomiast przewidzieć kierunek i siłę zagrożenia. Niełatwo jest bowiem, nawet w krótkim horyzoncie czasowym określić jednoznacznie kierunki zmiany koniunktury gospodarczej, poziom kosztów i cen, kurs walut, oprocentowanie kredytów czy zmianę popytu na poszczególne wyroby. To trudne, choć w dużej mierze nie jest niemożliwe.
Spróbujmy ustalić zatem, na jakie rodzaje ryzyka możemy natrafić w toku bieżącej działalności firmy i którymi z nich mamy szansę zarządzać.
Ryzyko systematyczne
Ryzyko systematyczne – zwane inaczej rynkowym, wynika z ogólnych warunków otoczenia biznesu na najbardziej ogólnym poziomie. Co ważniejsze, nie podlega kontroli przez pojedynczy podmiot gospodarczy. Poziom tego rodzaju ryzyka kształtują czynniki społeczne, makroekonomiczne, prawne oraz polityczne. W ramach ryzyka rynkowego można zatem wymienić wiele ryzyk szczegółowych. Do najważniejszych należą:
- ryzyko polityczne – wynikające nie zawsze z trafnych decyzji władz ustawodawczych lub wykonawczych,
- ryzyko rynku – wynikające z aktualnej lub prognozowanej koniunktury panującej w danej branży,
- ryzyko walutowe – związane ze zmianą kursów, co przejawia się w okresowym wzroście lub osłabieniu waluty narodowej,
- ryzyko siły nabywczej – związane przede wszystkim z inflacją oraz poziomem zamożności społeczeństwa,
- ryzyko stopy procentowej – wynikające ze zmian podstawowych stóp procentowych w kraju, powodujące zmiany zysków przedsiębiorstw oraz niestabilność wartości instrumentów finansowych opartych na stopie procentowej.
Wszystkie te rodzaje ryzyka wpływają bezpośrednio lub pośrednio na klimat gospodarczy oraz warunki prowadzenia działalności.
Najistotniejszą wspólną cechą charakterystyczną różnych ryzyk rynkowych jest brak możliwości ich ograniczenia czy wyeliminowania na poziomie pojedynczego podmiotu gospodarczego.
Ryzyko niesystematyczne
W odróżnieniu od ryzyka systematycznego, ryzyko niesystematyczne zwane również specyficznym, charakterystyczne jest dla poszczególnych podmiotów gospodarczych. Wiąże się bowiem z prowadzoną przez firmę działalnością operacyjną, inwestycyjną oraz finansową, a więc obszarami, które decydują o indywidualnych wynikach finansowych firmy, jej rentowności i płynności.
Stąd też, najistotniejszą cechą tego rodzaju ryzyka jest możliwość jego skutecznej eliminacji przez zarządzających przedsiębiorstwem. I tak wśród najważniejszych elementów kształtujących poziom tego ryzyka w danej firmie możemy wymienić:
- doświadczenie, umiejętności i trafność decyzji kierownictwa,
- dostępność surowców i materiałów do produkcji,
- zaangażowanie i umiejętności pracowników,
- konkurencję panującą w branży, w której funkcjonuje firma,
- atrakcyjność jakościową lub cenową oferowanych produktów lub usług.
Ryzyko operacyjne
Z punktu widzenia funkcjonowania danej firmy, ryzyko specyficzne dla niej możemy podzielić na ryzyko operacyjne i finansowe. Każde z nich będzie wiązało się odpowiednio z działalnością operacyjną oraz finansową firmy.
Ryzyko operacyjne (zwane często również ryzykiem handlowym) związane jest przede wszystkim z możliwością i umiejętnością aktywnego oddziaływania na sprzedaż, koszty wytwarzania i ceny produktów, poziom konkurencji, jakość zarządzania firmą, dywersyfikację dostawców i odbiorców.
Źródłem ryzyka operacyjnego firmy jest tzw. dźwignia operacyjna, czyli wpływ, jaki na zysk operacyjny przedsiębiorstwa wywiera każda zmiana wartości jego sprzedaży.
Jedną z miar ryzyka operacyjnego danej firmy może być zmienność zysku operacyjnego, a dokładniej rentowności na działalności operacyjnej w kolejnych latach lub kwartałach funkcjonowania firmy. W myśl zasady: im większe wahania tego wskaźnika, tym większe ryzyko operacyjne.
Ryzyko finansowe
Ryzyko finansowe związane jest natomiast ze strukturą źródeł finansowania majątku firmy. Zwykle wzrost udziału środków obcych podwyższa jednocześnie ryzyko działalności danego przedsiębiorstwa, czyli czyni firmę mniej interesującym partnerem dla instytucji finansowych skłonnych do finansowania jej bieżącej lub długoterminowej działalności.
Źródłem ryzyka finansowego w działalności firmy jest tzw. dźwignia finansowa. Określa ona zależność pomiędzy wartością wypracowanego zysku operacyjnego, a wartością osiągniętego w tym samym czasie zysku netto. Innymi słowy – wskazuje, czy zaangażowane w firmie obce środki finansowe pozytywnie czy negatywnie wpływają na ostateczną rentowność przedsiębiorstwa.
Każdy przedsiębiorca, któremu nieobcy jest rachunek zysków i strat (jedno z trzech podstawowych sprawozdań finansowych) może na własną rękę spróbować zidentyfikować ryzyko finansowe i operacyjne w swojej firmie. Kolejne punkty rachunku stanowią bowiem potencjalne źródła ryzyka operacyjnego i finansowego.
Ryzyko całkowite
Ryzyko całkowite można oszacować na podstawie ostatecznej analizy zależności między wartością sprzedaży, zysku operacyjnego oraz zysku netto. Jego skala wskazuje nam, w jakim stopniu wzrośnie zysk netto przedsiębiorstwa dzięki wzrostowi wartości sprzedaży przy uwzględnieniu przychodów i kosztów finansowych. Zależności między poziomami ryzyka operacyjnego, finansowego i całkowitego zaprezentowano na rysunku.
Dźwignia operacyjna, finansowa oraz całkowita
DOL = %DEBIT / %DS
DFL = %DNP / % DEBIT
DTL = DOL x DFLlubDTL = %DEBIT / %DS x %DNP / % DEBIT
gdzie:
DOL – dźwignia operacyjna (ryzyko operacyjne firmy)
DFL – dźwignia finansowa (ryzyko finansowe firmy)
DTL – dźwignia całkowita (ryzyko całkowite firmy)
%DEBIT – procentowy wzrost wartości zysku operacyjnego (lub zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem)
%DS – procentowy wzrost wartości sprzedaży
%DNP – procentowy wzrost wypracowanego zysku netto
