Obowiązki pracodawcy w stosunku do pracowników
Zobowiązania przedsiębiorców
Niejednokrotnie można spotkać się ze zdaniem pracodawcy, że jego największym aktywem w przedsiębiorstwie są jego pracownicy. Tak jest w istocie, gdyż żadna firma – poza jednoosobową działalnością gospodarczą – nie może istnieć bez pracowników. To pracownicy różnych szczebli tworzą przedsiębiorstwo, jego produkty i to od nich zależy, w jaki sposób to przedsiębiorstwo działa i się rozwija.
Niezależnie od sposobu zarządzania przedsiębiorstwem, talentów zarządczych jej menedżerów i kultury korporacyjnej, każde przedsiębiorstwo musi przestrzegać określonych norm prawnych.
Obowiązki pracodawcy względem zatrudnianych przez niego pracowników wynikają z kodeksu pracy, a także układów zbiorowych, regulaminów i z samej umowy o pracę, która zawierana jest przez pracodawcę z pracownikiem. Obowiązków tych jest wiele, jednak kilka można wymienić jako fundamentalne, biorąc pod uwagę istotę samego stosunku zatrudnienia. Można do nich zaliczyć obowiązek poszanowania praw pracownika, obowiązek wypłaty wynagrodzenia i obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa oraz higieny w pracy, a także obowiązek związany z poszanowaniem prawa do wypoczynku.
Obowiązek poszanowania praw pracownika
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest obowiązek poszanowania pracownika jako człowieka, tj. szanowania jego godności i poszanowanie dóbr osobistych. Obowiązek ten w ramach poszanowania praw pracownika podlega rozszerzeniu także na zakaz dyskryminacji i nakaz równego traktowania wszystkich pracowników(1). W zakresie ochrony dóbr osobistych pracownika odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu cywilnego, który w art. 23 wskazuje katalog dóbr osobistych człowieka podlegających ochronie: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazczość i racjonalizatorstwo. Przepis ten przewiduje ochronę każdej osoby fizycznej, której dobra osobiste są lub mogą być naruszone. W tym zakresie pracownik może wymagać takiej ochrony od pracodawcy, który powinien zapewnić odpowiednie warunki w celu ich ochrony.
Zasada poszanowania praw pracownika rozciąga się także na szeroko rozumiany zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu, co dotyczy zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej formy dyskryminacji(2). Wprowadzona norma obejmuje zakaz dyskryminowania m.in. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także z uwagi na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Obowiązek wypłaty wynagrodzenia
Do podstawowych obowiązków pracodawcy można zaliczyć przede wszystkim obowiązek wypłaty pracownikowi należnego mu wynagrodzenia. Można powiedzieć, że z punktu widzenia pracownika jest to jeden z najważniejszych obowiązków pracodawcy – pracownik wykonuje bowiem pracę w celu uzyskania tego wynagrodzenia. Jedynie w sporadycznych przypadkach zdarza się, że pracownicy pracują dla tzw. idei czy też aby realizować inne swoje cele, np. przyuczenie do zawodu.
Co ważne pracownikowi zasadniczo przysługuje jedynie wynagrodzenie za pracę wykonaną(3). W pewnych przypadkach wynagrodzenie to może przysługiwać także wówczas, gdy praca nie jest wykonywana, jednak wówczas muszą to przewidywać przepisy lub zawarta umowa o pracę (np. dyżury, urlopy).
Jeżeli chodzi o obowiązek wypłaty wynagrodzenia, to pracodawca zobowiązany jest do terminowego i prawidłowego wypłacania godziwego wynagrodzenia, jakie należne jest pracownikowi. Wynagrodzenie za pracę wypłacane powinno być pracownikowi zgodnie z zawartą umową, raz w miesiącu z dołu, niezwłocznie po ustaleniu jego pełnej wysokości, ale nie później niż w ciągu pierwszych dziesięciu dni następnego miesiąca kalendarzowego(4). Jeśli ustalony dzień wypłaty wynagrodzenia za pracę jest dniem wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłaca się w dniu poprzedzającym, np. w przypadku gdy wynagrodzenie ma być wypłacone dziesiątego, a jest to niedziela, winno zostać wypłacone w ósmego, czyli w piątek).
Co ważne, liczy się chwila wypłaty wynagrodzenia, co w przypadku dokonywania wynagrodzenia w formie przelewu na rachunek bankowy pracownika oznacza uznanie rachunku bankowego pracownika. Naruszenie tego obowiązku pracodawcy stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i może stanowić nawet podstawę rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia(5). Prawo pracownika do wynagrodzenia podlega ochronie prawnej, co oznacza także, że pracodawca nie może dokonywać z niego żadnych potrąceń – poza tymi, które są dopuszczalne na podstawie przepisów kodeksu pracy(6). Ochrona prawa do wynagrodzenia przejawia się także wprowadzeniem sankcji karnej dla pracodawcy, który nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia pracownikowi lub innego świadczenia jakie mu przysługuje albo bezpodstawnie je obniża lub dokonuje bezpodstawnych potrąceń z tego wynagrodzenia(7). W takim przypadku osoba działająca w imieniu pracodawcy podlegać będzie karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.
Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy
Kolejnym istotnym obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom przy wykonywaniu pracy. Jak wynika z przepisów kodeksu pracy, pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki(8).
Obowiązki pracodawcy względem zatrudnianych przez niego pracowników wynikają z kodeksu pracy, a także układów zbiorowych, regulaminów i z samej umowy o pracę, która zawierana jest przez pracodawcę z pracownikiem. Obowiązków tych jest wiele, jednak kilka można wymienić jako fundamentalne, biorąc pod uwagę istotę samego stosunku zatrudnienia. Można do nich zaliczyć obowiązek poszanowania praw pracownika, obowiązek wypłaty wynagrodzenia i obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa oraz higieny w pracy, a także obowiązek związany z poszanowaniem prawa do wypoczynku.
Obowiązek poszanowania praw pracownika
Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest obowiązek poszanowania pracownika jako człowieka, tj. szanowania jego godności i poszanowanie dóbr osobistych. Obowiązek ten w ramach poszanowania praw pracownika podlega rozszerzeniu także na zakaz dyskryminacji i nakaz równego traktowania wszystkich pracowników(1). W zakresie ochrony dóbr osobistych pracownika odpowiednie zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu cywilnego, który w art. 23 wskazuje katalog dóbr osobistych człowieka podlegających ochronie: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazczość i racjonalizatorstwo. Przepis ten przewiduje ochronę każdej osoby fizycznej, której dobra osobiste są lub mogą być naruszone. W tym zakresie pracownik może wymagać takiej ochrony od pracodawcy, który powinien zapewnić odpowiednie warunki w celu ich ochrony.
Zasada poszanowania praw pracownika rozciąga się także na szeroko rozumiany zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu, co dotyczy zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej formy dyskryminacji(2). Wprowadzona norma obejmuje zakaz dyskryminowania m.in. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także z uwagi na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Obowiązek wypłaty wynagrodzenia
Do podstawowych obowiązków pracodawcy można zaliczyć przede wszystkim obowiązek wypłaty pracownikowi należnego mu wynagrodzenia. Można powiedzieć, że z punktu widzenia pracownika jest to jeden z najważniejszych obowiązków pracodawcy – pracownik wykonuje bowiem pracę w celu uzyskania tego wynagrodzenia. Jedynie w sporadycznych przypadkach zdarza się, że pracownicy pracują dla tzw. idei czy też aby realizować inne swoje cele, np. przyuczenie do zawodu.
Co ważne pracownikowi zasadniczo przysługuje jedynie wynagrodzenie za pracę wykonaną(3). W pewnych przypadkach wynagrodzenie to może przysługiwać także wówczas, gdy praca nie jest wykonywana, jednak wówczas muszą to przewidywać przepisy lub zawarta umowa o pracę (np. dyżury, urlopy).
Jeżeli chodzi o obowiązek wypłaty wynagrodzenia, to pracodawca zobowiązany jest do terminowego i prawidłowego wypłacania godziwego wynagrodzenia, jakie należne jest pracownikowi. Wynagrodzenie za pracę wypłacane powinno być pracownikowi zgodnie z zawartą umową, raz w miesiącu z dołu, niezwłocznie po ustaleniu jego pełnej wysokości, ale nie później niż w ciągu pierwszych dziesięciu dni następnego miesiąca kalendarzowego(4). Jeśli ustalony dzień wypłaty wynagrodzenia za pracę jest dniem wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłaca się w dniu poprzedzającym, np. w przypadku gdy wynagrodzenie ma być wypłacone dziesiątego, a jest to niedziela, winno zostać wypłacone w ósmego, czyli w piątek).
Co ważne, liczy się chwila wypłaty wynagrodzenia, co w przypadku dokonywania wynagrodzenia w formie przelewu na rachunek bankowy pracownika oznacza uznanie rachunku bankowego pracownika. Naruszenie tego obowiązku pracodawcy stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i może stanowić nawet podstawę rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia(5). Prawo pracownika do wynagrodzenia podlega ochronie prawnej, co oznacza także, że pracodawca nie może dokonywać z niego żadnych potrąceń – poza tymi, które są dopuszczalne na podstawie przepisów kodeksu pracy(6). Ochrona prawa do wynagrodzenia przejawia się także wprowadzeniem sankcji karnej dla pracodawcy, który nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia pracownikowi lub innego świadczenia jakie mu przysługuje albo bezpodstawnie je obniża lub dokonuje bezpodstawnych potrąceń z tego wynagrodzenia(7). W takim przypadku osoba działająca w imieniu pracodawcy podlegać będzie karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.
Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy
Kolejnym istotnym obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom przy wykonywaniu pracy. Jak wynika z przepisów kodeksu pracy, pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki(8).
