Opodatkowanie instrument�w pochodnych - opcje (1)

Rynek kapita�owy a podatki, cz�� 12.

Maj 09, 2011 Dr Krzysztof Biernacki Wydanie nr 5(109)2011 Wy�wietlono: 2023 razy

W odró�nieniu od kontraktów futures, opcje s� instrumentami pochodnymi o charakterze niesymetrycznym. Zwi�zane jest to z zakresem praw i obowi�zków ka�dej ze stron. Wy��cznie nabywca opcji ma prawo do ��dania jej wykonania. Sprzedaj�cy okre�la tre�� praw zwi�zanych z opcj� w chwili jej wystawienia. Od momentu jej zakupu to nabywca decyduje zarówno o samym zamkni�ciu opcji, jak równie� mo�e decydowa� o terminie tego zdarzenia. St�d te� – wg kryterium mo�liwo�ci okre�lenia tego momentu – opcje dzielimy na europejskie, gdzie data wyga�ni�cia jest jednoznacznie okre�lona ju� w momencie jej zakupu oraz opcje ameryka�skie, gdzie okre�la go nabywca, nie d�u�ej ni� uprzednio ustalony czas trwania opcji.

Wystawca opcji, precyzuj�c warunki jej wykonania, poza tzw. charakterystyk� opcji (okre�lenie instrumentu bazowego, data wyga�ni�cia, cena wykonania) ustala przede wszystkim wielko�� premii opcyjnej. Jest to najwa�niejszy element odró�niaj�cy opcj� od kontraktu futures. Premia ta rekompensuje bowiem wystawcy ryzyko zwi�zane z pozostawieniem po stronie nabywcy decyzji, czy opcja zostanie wykonana, tj. czy sprzedawca b�dzie zobowi�zany dostarczy� instrument bazowy, czy te� kontrakt ten wyga�nie bez dodatkowych rozlicze�. Tym samym premia odzwierciedla szacowane ryzyko zwi�zane z zaci�gni�tymi zobowi�zaniami wystawcy, a w uj�ciu finansowym stanowi kwantyfikacj� ryzyka niekorzystnej dla sprzedaj�cego zmiany ceny instrumentu bazowego.
Dochód z tytu�u rozliczenia kontraktu opcyjnego typu call dla instrumentu bazowego o cenie wykonania X, z premi� o warto�ci P, odpowiednio dla kupuj�cego (rys. 1) oraz sprzedaj�cego (rys. 2) zosta� zaprezentowany na poni�szych rysunkach.

Rys. 1. Opracowanie na podstawie K. Jajuga (red.)
Rys. 2. Opracowanie w�asne na podstawie K. Jajuga…
Zarz�dzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2007, str. 76.

Wystawca opcji otrzyma� premi� w wysoko�ci P z tytu�u zagwarantowania nabywcy mo�liwo�ci zakupu instrumentu bazowego po cenie X w przysz�o�ci. Transakcja zwi�zana z wykonaniem opcji dokonana zostanie, w sytuacji gdy warto�� rynkowa instrumentu bazowego b�dzie wy�sza od ceny wykonania w ramach nabytej opcji. Kupuj�cemu b�dzie si� wówczas op�aca�o zrealizowa� opcj� poprzez otrzymanie instrumentu bazowego w ni�szej cenie, ni� jego warto�� rynkowa. B�dzie móg� bowiem natychmiast sprzeda� na rynku instrument bazowy i zrealizowa� zwi�zany z tym zysk. Je�li jednak cena rynkowa instrumentu bazowego b�dzie ni�sza, nabywcy nie b�dzie si� op�aca�o wykonywa� opcji i wyga�nie ona samoistnie.
W pierwszym przypadku ostateczn� kwot� rozliczenia po stronie nabywcy b�dzie zarówno wydatek zwi�zany z zakupem opcji, jak równie� ró�nica pomi�dzy cen� nabycia instrumentu podstawowego w ramach kontraktu opcyjnego, a jego sprzeda�� na rynku. Mo�e ona równie� wynika� z rozliczenia opcji, je�eli nie nast�puje dostawa instrumentu bazowego. Jest to wówczas tzw. opcja rozliczana finansowo, a kupuj�cy otrzymuje wy��cznie ró�nic� pieni�n� w takiej samej wysoko�ci, jakby instrument bazowy zakupi� w ramach kontraktu i niezw�ocznie go sprzeda�. Natomiast w drugim przypadku ostateczny przep�yw finansowy zwi�zany jest wy��cznie z zap�at� premii opcyjnej.
Przepisy podatkowe obejmuj� swoim zakresem przede wszystkim przep�ywy zwi�zane z zakupem opcji. Zgodnie z art. 16 ust 1 pkt 8b Pdop(1) oraz art. 23 ust 1 pkt 38a Pdof(2), nie uznaje si� bowiem za koszty podatkowe wydatków zwi�zanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych – do czasu realizacji praw wynikaj�cych z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikaj�cych z tych instrumentów albo ich odp�atnego zbycia – o ile wydatki te nie podwy�szaj� warto�ci �rodka trwa�ego. W odniesieniu do opcji oznacza to, i� premia opcyjna dla nabywcy staje si� kosztem b�d� w momencie wyga�ni�cia opcji bez jej rozliczenia lub w momencie dostawy instrumentu podstawowego (lub jego rozliczenia). Dla sprzedawcy wynagrodzenie z tytu�u sprzeda�y opcji staje si� przychodem na zasadach ogólnych (art. 12 Pdop i art. 14 Pdof).
Przyj�ta przez ustawodawc� konstrukcja mo�e w praktyce prowadzi� do trudno�ci zwi�zanych z prawid�owym rozliczeniem okre�lonych rodzajów opcji. Je�li podatnik nabywa opcj�, dzi�ki której zakupuje instrument bazowy po cenie X, a nast�pnie sprzedaje go po cenie X+X*10%, wówczas przy rozliczeniu finansowym opcji otrzyma od sprzedawcy kwot� ró�nicy (tj. 10%*X). B�dzie ona dla niego przychodem, który po pomniejszeniu o koszty jego uzyskania w postaci premii opcyjnej, podlega� b�dzie opodatkowaniu. Je�li rozliczenie opcji nast�puje poprzez dostaw�, np. towaru (opcje towarowe) lub waluty (opcje walutowe), wówczas w momencie rozliczenia opcji nabywca otrzymuje wy��cznie instrument bazowy. Zgodnie ze wskazanymi przepisami mo�e wówczas zaliczy� do kosztów podatkowych wydatkowan� wcze�niej premi� opcyjn�. W tym miejscu pojawia si� jednak pytanie, czy mo�e on warto�� instrumentu zaliczy� do kosztów podatkowych. Nie jest konieczna bowiem natychmiastowa sprzeda� otrzymanego instrumentu. Czy zatem podatnik powinien czeka� do momentu sprzeda�y tego instrumentu, aby prawid�owo rozliczy� opcje?
Zarówno na pytanie powy�sze oraz analogiczne w�tpliwo�ci zwi�zane z praktycznym rozliczeniem opcji odpowied� b�dzie mo�na znale�� w kolejnej cz�ci cyklu.