Postępowanie egzekucyjne zaległości podatkowych
Postępowanie podatkowe, część 17.
Egzekucja zaległości podatkowych stanowi jedną z form egzekucji zobowiązań publicznoprawnych, co znajduje swój wyraz w sposobie regulacji. Nie ma bowiem odrębnej ustawy o egzekucji podatków, a postępowanie to regulowane jest Ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji(1). Co więcej, w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami stosuje się Kodeks postępowania administracyjnego(2). Tym samym egzekucja zaległości podatkowych nie ma żadnego związku z omawianymi wcześniej przepisami Ordynacji podatkowej. Jednak jej funkcjonalne powiązanie z powstawaniem zobowiązań podatkowych, ich wymiarem i kontrolą, uzasadnia omówienie tej problematyki.
Przede wszystkim warto wskazać, iż organem prowadzącym egzekucję zobowiązań podatkowych (poza podatkami lokalnymi) jest Naczelnik Urzędu Skarbowego (NUS). Mając na względzie fakt, iż organ ten może dokonywać wymiaru zobowiązań podatkowych, prowadzić kontrolę oraz postępowanie podatkowe, a także jest wyłącznie uprawnionym do ustanawiania hipoteki na majątku podatnika, dodatkowo możliwość prowadzenia egzekucji prowadzi do skupienia w jednym podmiocie znacznej ilości instrumentów pozwalających na ingerencję w majątek podatnika. W ramach postępowania egzekucyjnego NUS pełni rolę zarówno wierzyciela, działając w imieniu niejako Skarbu Państwa, jak też jest równocześnie organem prowadzącym czynności egzekucyjne, na podobieństwo komornika sądowego w postępowaniu o egzekucję zobowiązań cywilnych.
Organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zobowiązany jest do wystawienia tytułu wykonawczego, na podstawie którego NUS wszczyna egzekucję. Przepisy wprowadzają obowiązek doręczenia zobowiązanemu (tj. dłużnikowi w postępowaniu egzekucyjnym) upomnienia, które poprzedza dokonanie czynności zmierzających do zajęcia majątku. Jednak Minister Finansów wskazał w rozporządzeniu na szeroki zakres zobowiązań, których egzekucja nie wymaga wcześniejszego przesłania upomnienia. Dotyczy to także zaległości w podatkach dochodowych oraz obrotowych. Dla podatnika oznacza to, że egzekucja rozpoczyna się w momencie dokonania czynności mającej na celu przejęcie mienia na poczet zaspokojenia zaległości podatkowej, np. zajęcia rachunku bankowego lub wynagrodzenia za pracę. Nie jest on zatem wcześniej informowany o wszczęciu takiego postępowania.
Podstawowym środkiem ochrony w postępowaniu egzekucyjnym jest zarzut, który może wnieść zobowiązany w ściśle określonych w art. 33 UoPE przypadkach. Przykładowo, można wymienić takie przesłanki wniesienia zarzutu jak np. brak istnienia zobowiązania (jeżeli wcześniej zostało zapłacone) lub zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego. Wnoszony jest on do organu prowadzącego egzekucję i nie wstrzymuje on postępowania. Jego rozpatrzenie następuje w formie postanowienia, na które zobowiązanemu przysługuje zażalenie do organu wyższej instancji.
Często w postępowaniu egzekucyjnym dochodzi do zajęcia majątku, którego zobowiązany nie jest właścicielem. Jako przykład można wskazać przedmioty objęte leasingiem operacyjnym, których prawo własności aż do momentu wykupu pozostaje przy leasingodawcy (finansującym). Ma on wówczas prawo do złożenia wniosku o wyłączenie takiej rzeczy spod egzekucji. Musi tego dokonać w terminie zawitym 14 dni, od momentu gdy dowiedział się o zajęciu. Przekroczenie tego okresu skutkuje niemożnością odzyskania swojego majątku, którego spieniężenie pokryje zobowiązania dłużnika.
Mimo iż postępowanie egzekucyjne prowadzi NUS, do którego wnosi się również większość środków zaskarżenia poszczególnych czynności, podkreślenia wymaga fakt, iż ogólny nadzór nad egzekucją sprawuje organ wyższego stopnia. W tym przypadku będzie to Dyrektor Izby Skarbowej. Nadzór ten wyraża się zarówno w formalnej kontroli działań urzędu, jak również pozwala zobowiązanym na wnoszenie skarg na prowadzone postępowania. Należy przy tym podkreślić, iż powinno być to traktowane jako ostateczność – po wyczerpaniu innych środków przewidzianych ustawą.
Egzekucja administracyjna nie obejmuje zawsze całego majątku podatnika. Przepisy wyłączają bowiem szereg aktywów, które nie mogą być przedmiotem egzekucji (por. art. 8 UoPE). Katalog ten jest szeroki i obejmuje zarówno przedmioty osobiste podatników (np. pamiątki, rzeczy osobiste, itp.), jak też przedmioty związane z wykonywaną pracą. Ustawa wskazuje, iż nie podlegają egzekucji narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego (art. 8 § 1 pkt 4 UoPE). Na tym tle rodzi się wiele trudności praktycznych, gdyż powstaje pytanie, czy np. komputer osobisty zobowiązanego będzie korzystał z tego wyłączenia. W praktyce najczęściej zostanie on zajęty przez poborcę skarbowego i na zobowiązanym będzie ciążył obowiązek udowodnienia, iż korzysta on z niego do pracy zarobkowej.
Warto również pamiętać, iż obecne przepisy umożliwiają egzekucję zobowiązań podatkowych także zagranicą. Ustawa o egzekucji w administracji zawiera bowiem odrębną część poświęconą udzielaniu pomocy obcemu państwu oraz korzystanie z jego pomocy (art. 66a i nast. UoPE) przy dochodzeniu należności pieniężnych. Dotyczy to zarówno zobowiązań podatkowych, jak również innych wybranych zobowiązań publicznoprawnych. Jest to ważne dla tych dłużników, którzy wyjeżdżają i osiedlają się w innych państwach Unii Europejskiej. Bezskuteczna egzekucja zobowiązań podatkowych w Polsce może w późniejszym czasie prowadzić do postępowań egzekucyjnych prowadzonych przez organy tego państwa, gdzie położony jest majątek zobowiązanego.
Jako że przedmiotowe opracowanie jest ostatnim z cyklu poświęconego szeroko rozumianemu postępowaniu podatkowemu, opisane rozwiązania wskazują na konieczność każdorazowej analizy praw przysługujących podatnikom na każdym etapie relacji z organami podatkowymi oraz egzekucyjnymi. Często w praktyce zdarza się bowiem, iż daleko idące negatywne skutki dla podatnika niesie nieznajomość przepisów prawa proceduralnego, mimo doskonałej znajomości materialnych ustaw podatkowych.
Dr Krzysztof Biernacki
doradca podatkowy
1. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 24, poz. 151 ze zm., dalej jako UoPE)
2. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 30, poz. 168 ze zm., dalej jako Kpa)
Organ prowadzący postępowanie egzekucyjne zobowiązany jest do wystawienia tytułu wykonawczego, na podstawie którego NUS wszczyna egzekucję. Przepisy wprowadzają obowiązek doręczenia zobowiązanemu (tj. dłużnikowi w postępowaniu egzekucyjnym) upomnienia, które poprzedza dokonanie czynności zmierzających do zajęcia majątku. Jednak Minister Finansów wskazał w rozporządzeniu na szeroki zakres zobowiązań, których egzekucja nie wymaga wcześniejszego przesłania upomnienia. Dotyczy to także zaległości w podatkach dochodowych oraz obrotowych. Dla podatnika oznacza to, że egzekucja rozpoczyna się w momencie dokonania czynności mającej na celu przejęcie mienia na poczet zaspokojenia zaległości podatkowej, np. zajęcia rachunku bankowego lub wynagrodzenia za pracę. Nie jest on zatem wcześniej informowany o wszczęciu takiego postępowania.
Podstawowym środkiem ochrony w postępowaniu egzekucyjnym jest zarzut, który może wnieść zobowiązany w ściśle określonych w art. 33 UoPE przypadkach. Przykładowo, można wymienić takie przesłanki wniesienia zarzutu jak np. brak istnienia zobowiązania (jeżeli wcześniej zostało zapłacone) lub zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego. Wnoszony jest on do organu prowadzącego egzekucję i nie wstrzymuje on postępowania. Jego rozpatrzenie następuje w formie postanowienia, na które zobowiązanemu przysługuje zażalenie do organu wyższej instancji.
Często w postępowaniu egzekucyjnym dochodzi do zajęcia majątku, którego zobowiązany nie jest właścicielem. Jako przykład można wskazać przedmioty objęte leasingiem operacyjnym, których prawo własności aż do momentu wykupu pozostaje przy leasingodawcy (finansującym). Ma on wówczas prawo do złożenia wniosku o wyłączenie takiej rzeczy spod egzekucji. Musi tego dokonać w terminie zawitym 14 dni, od momentu gdy dowiedział się o zajęciu. Przekroczenie tego okresu skutkuje niemożnością odzyskania swojego majątku, którego spieniężenie pokryje zobowiązania dłużnika.
Mimo iż postępowanie egzekucyjne prowadzi NUS, do którego wnosi się również większość środków zaskarżenia poszczególnych czynności, podkreślenia wymaga fakt, iż ogólny nadzór nad egzekucją sprawuje organ wyższego stopnia. W tym przypadku będzie to Dyrektor Izby Skarbowej. Nadzór ten wyraża się zarówno w formalnej kontroli działań urzędu, jak również pozwala zobowiązanym na wnoszenie skarg na prowadzone postępowania. Należy przy tym podkreślić, iż powinno być to traktowane jako ostateczność – po wyczerpaniu innych środków przewidzianych ustawą.
Egzekucja administracyjna nie obejmuje zawsze całego majątku podatnika. Przepisy wyłączają bowiem szereg aktywów, które nie mogą być przedmiotem egzekucji (por. art. 8 UoPE). Katalog ten jest szeroki i obejmuje zarówno przedmioty osobiste podatników (np. pamiątki, rzeczy osobiste, itp.), jak też przedmioty związane z wykonywaną pracą. Ustawa wskazuje, iż nie podlegają egzekucji narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego (art. 8 § 1 pkt 4 UoPE). Na tym tle rodzi się wiele trudności praktycznych, gdyż powstaje pytanie, czy np. komputer osobisty zobowiązanego będzie korzystał z tego wyłączenia. W praktyce najczęściej zostanie on zajęty przez poborcę skarbowego i na zobowiązanym będzie ciążył obowiązek udowodnienia, iż korzysta on z niego do pracy zarobkowej.
Warto również pamiętać, iż obecne przepisy umożliwiają egzekucję zobowiązań podatkowych także zagranicą. Ustawa o egzekucji w administracji zawiera bowiem odrębną część poświęconą udzielaniu pomocy obcemu państwu oraz korzystanie z jego pomocy (art. 66a i nast. UoPE) przy dochodzeniu należności pieniężnych. Dotyczy to zarówno zobowiązań podatkowych, jak również innych wybranych zobowiązań publicznoprawnych. Jest to ważne dla tych dłużników, którzy wyjeżdżają i osiedlają się w innych państwach Unii Europejskiej. Bezskuteczna egzekucja zobowiązań podatkowych w Polsce może w późniejszym czasie prowadzić do postępowań egzekucyjnych prowadzonych przez organy tego państwa, gdzie położony jest majątek zobowiązanego.
Jako że przedmiotowe opracowanie jest ostatnim z cyklu poświęconego szeroko rozumianemu postępowaniu podatkowemu, opisane rozwiązania wskazują na konieczność każdorazowej analizy praw przysługujących podatnikom na każdym etapie relacji z organami podatkowymi oraz egzekucyjnymi. Często w praktyce zdarza się bowiem, iż daleko idące negatywne skutki dla podatnika niesie nieznajomość przepisów prawa proceduralnego, mimo doskonałej znajomości materialnych ustaw podatkowych.
Dr Krzysztof Biernacki
doradca podatkowy
1. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 24, poz. 151 ze zm., dalej jako UoPE)
2. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 30, poz. 168 ze zm., dalej jako Kpa)
|
nr 12(116)2011  |
|
