Kiedy mo�na potr�ci�

Obowi�zki pracodawcy zwi�zane z zaj�ciem wynagrodzenia o prac�

Marzec 04, 2011 Agnieszka Wachowicz Wydanie nr 3(107)2011 Wy�wietlono: 4292 razy

Wyp�ata wynagrodzenia za prac� jest jednym z podstawowych obowi�zków pracodawcy. Wynagrodzenie jest prawem niezbywalnym, co oznacza, �e pracownik nie mo�e zrzec si� prawa do wynagrodzenia, ani przenie�� go na inn� osob� (Art. 84 kp). Przepisy kodeksu pracy reguluj� kwestie wyp�aty wynagrodzenia, okre�laj�c ogólne zasady ustalania jego wysoko�ci, terminy wyp�at oraz form� i sposób przekazywania wynagrodzenia pracownikowi.

Wynagrodzenie pracownicze podlega ochronie. Oznacza to, �e pracodawca mo�e dokonywa� potr�ce� z wynagrodzenia bez zgody pracownika jedynie w �ci�le okre�lonych sytuacjach i granicach wyznaczonych przepisami. Nieprzestrzeganie tych zasad i dokonywanie przez pracodawc� bezpodstawnych potr�ce� bez zgody pracownika z innych tytu�ów, ni� przewidziane przepisami kodeksu pracy, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i jest zagro�one wysokimi grzywnami (od 1 tys. do 30 tys. z�).
Tymczasem pracodawcy cz�sto staj� w obliczu konieczno�ci dokonania potr�cenia (lub niekiedy jednocze�nie kilku potr�ce�) z wynagrodzenia. Jak zatem uchroni� si� przed nieprawid�owo�ciami i zarzutami o pope�nienie wykroczenia?
Odpowiedzi nale�y szuka� w art. 87 kp. Podaje on zamkni�ty katalog wszystkich mo�liwych nale�no�ci, które pracodawca nie tylko powinien, ale wr�cz jest zobowi�zany potr�ci� pracownikowi z jego wynagrodzenia, bez konieczno�ci uzyskania jego zgody.

Za zgod� lub bez zgody

Z wynagrodzenia brutto mo�liwe jest dokonanie potr�cenia w pe�nej wysoko�ci kwot wyp�aconych w poprzednim terminie p�atno�ci za okres nieobecno�ci w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (Art. 87 § 7 kp). Umo�liwia to pracodawcy odzyskanie nadp�aty spowodowanej np. chorob�, urlopem bezp�atnym czy udzia�em w strajku.
WA�NE: takie potr�cenie jest mo�liwe jedynie w najbli�szym terminie wyp�aty, przypadaj�cym bezpo�rednio po tej, w której wyst�pi�a nadp�ata (nie b�dzie zatem mo�liwe roz�o�enie takiego potracenia bez zgody pracownika na raty i dokonywanie go podczas kilku kolejnych wyp�at).
Pozosta�ych potr�ce� dokonuje si� z wynagrodzenia netto, a zatem po odliczeniu nale�nych sk�adek na ubezpieczenia spo�eczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Art. 87 § 1 okre�la rodzaje nale�no�ci, które pracodawca ma obowi�zek potr�ca� z wynagrodzenia pracownika, a § 2 kolejno��, w jakiej powinien dokonywa� potr�ce�. B�dzie to bardzo wa�ne, szczególnie w sytuacji pojawienia si� konieczno�ci zaspokojenia kilku wierzycieli jednocze�nie.
S� to:

Sumy egzekwowane na mocy tytu�ów wykonawczych na zaspokojenie �wiadcze� alimentacyjnych;
Sumy egzekwowane na mocy tytu�ów wykonawczych na pokrycie nale�no�ci innych ni� �wiadczenia alimentacyjne;
Zaliczki pieni�ne udzielone pracownikowi;
Kary pieni�ne udzielone pracownikowi na podstawie art. 108 kp.

Zgodnie z art. 87 § 2, potr�ce� tych dokonuje si� dok�adnie w takim porz�dku, w jakim wymienione s� w § 1 (przytoczonym wy�ej), czyli w pierwszej kolejno�ci alimenty, nast�pnie inne nale�no�ci niealimentacyjne, a dopiero na ko�cu zaliczki oraz kary pieni�ne.
�wiadczenia alimentacyjne (alimenty na dzieci, ma��onków, rodziców i ró�nego rodzaju renty o charakterze alimentacyjnym) stanowi� najbardziej uprzywilejowan� grup� nale�no�ci, dlatego potr�cenia z tego tytu�u kodeks pracy plasuje na pierwszym miejscu przed innymi. Potr�canie sum na zaspokajanie nale�no�ci alimentacyjnych odbywa si� w trybie post�powania egzekucyjnego (tj. za po�rednictwem komornika) lub bez takiego post�powania. Wówczas wierzyciel po uzyskaniu tytu�u wykonawczego mo�e sam zwróci� si� z wnioskiem do pracodawcy o dokonywanie potr�ce�, przedstawiaj�c tytu� wykonawczy. Pracodawca nie b�dzie móg� tego uczyni� je�li:

�wiadczenia s� nale�ne kilku wierzycielom, a ��czna suma, która mo�e by� potr�cona, nie wystarczy na zaspokojenie ca�o�ci roszcze�;
wynagrodzenie za prac� zosta�o zaj�te w trybie egzekucji s�dowej (przez komornika) lub administracyjnej (przez naczelnika urz�du skarbowego lub dyrektora oddzia�u ZUS).

Przy egzekucji �wiadcze� alimentacyjnych pracodawca ma prawo potr�ci� do trzech pi�tych wynagrodzenia netto pracownika. Nie obowi�zuje tu ograniczenie dotycz�ce zachowania dla pracownika kwoty wolnej od potr�ce�. Art. 87 § 5 wskazuje równie�, �e przy egzekucji �wiadcze� alimentacyjnych znajd� si� takie sk�adniki wynagrodzenia, które b�d� mog�y by� potr�cone w pe�nej wysoko�ci. Dotyczy to nagród z zak�adowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego (tzw. „trzynastka”) i nale�no�ci przys�uguj�cych pracownikom z tytu�u udzia�u w zysku lub nadwy�ce bilansowej.
Potr�ce� innych nale�no�ci ni� �wiadczenia alimentacyjne dokonuje si� na podstawie tytu�ów wykonawczych w egzekucji s�dowej (komornik) lub administracyjnej (Urz�d Skarbowy, ZUS). Najcz�ciej s� nimi niesp�acone kredyty, po�yczki, czynsze lub np. podatki, sk�adki na ZUS lub inne zobowi�zania na rzecz bud�etu pa�stwa (np. c�a, akcyza, itp.). Zasady post�powania przy tego rodzaju potr�ceniach s� takie same, jak przy potr�caniu alimentów.
Oba te potr�cenia ró�ni� jednak granice, w jakich s� one dokonywane. Przy nale�no�ciach innych ni� �wiadczenia alimentacyjne, pracodawca mo�e potr�ci� nie wi�cej ni� po�ow� wynagrodzenia pracownika – z zachowaniem odpowiedniej kwoty wolnej, która musi by� wyp�acona pracownikowi. Gwarantowan� kwot� woln� w tym przypadku stanowi wysoko�� minimalnego wynagrodzenia za prac�, przys�uguj�cego pracownikom zatrudnionym w pe�nym wymiarze czasu pracy po odliczeniu sk�adek na ubezpieczenia spo�eczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Zdaniem Ministerstwa Pracy i Polityki Spo�ecznej nale�y tak�e uwzgl�dni� sk�adk� na ubezpieczenie zdrowotne, jako obowi�zkowe obci��enie wynagrodzenia (cho� kodeks pracy jej nie wymienia). Kwota wolna b�dzie si� zmienia� zawsze wtedy, gdy ulegnie zmianie minimalne wynagrodzenie za prac�. B�dzie ona te� zale�na od przys�uguj�cych pracownikowi kosztów uzyskania przychodów i odliczania (lub nie odliczania) kwoty zmniejszaj�cej podatek (tzw. ulgi podatkowej). Inna zatem b�dzie kwota gwarantowana dla osoby, u której stosuje si� zwyk�e koszty uzyskania przychodu i ulg�, a inna u osoby, która ma prawo do podwy�szonych kosztów i nie z�o�y�a pracodawcy PIT-2 (nie odlicza si� jej kwoty wolnej od podatku).
Dla pracowników zatrudnionych w niepe�nym wymiarze czasu pracy kwot� woln� ustala si� proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, czyli np. dla pracownika zatrudnionego na 1/2 etatu b�dzie to po�owa minimalnego wynagrodzenia.
W przypadku zbiegu potr�ce� z tytu�u alimentów i �wiadcze� niealimentacyjnych granic� potr�ce� jest 3/5 wynagrodzenia.
Zaliczki pieni�ne udzielone pracownikowi stanowi� trzeci� w kolejno�ci grup� potr�ce�. Chodzi o kwoty, które zosta�y pracownikowi wyp�acone na pokrycie wydatków zwi�zanych z wykonywaniem pracy i z obowi�zkiem rozliczenia lub zwrotu, np. na podró� s�u�bow�, zakupy na rzecz pracodawcy, itp. Nie jest zaliczk� cz�� wynagrodzenia wyp�acona pracownikowi przed terminem przewidzianym na wyp�at� wynagrodze� (tzw. akonto).
Przy potr�caniu zaliczek tak�e obowi�zuje limit po�owy wynagrodzenia (razem z potr�ceniami �wiadcze� niealimentacyjnych) i kwota wolna od potr�ce� w wysoko�ci 75 proc. minimalnego wynagrodzenia netto. Nie dotyczy to wyp�aconego wynagrodzenia akonto, kiedy to w terminie wyp�aty pracownik otrzyma po prostu pozosta�� cze�� swojego wynagrodzenia.
Kary pieni�ne s� ostatnimi z potr�ce�, które nie wymagaj� zgody pracownika. Mog� by� udzielone pracownikowi zgodnie z art. 108 kp za nieprzestrzeganie przepisów bhp i przeciwpo�arowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie si� do pracy w stanie nietrze�wym lub spo�ywanie alkoholu w czasie pracy. Kara pieni�na za jedno przewinienie nie mo�e by� wy�sza, ni� jednodniowe wynagrodzenie pracownika.
Potr�cenia z tytu�u kar pieni�nych nie mog� przekroczy� ��cznie 1/10 wynagrodzenia pracownika przypadaj�cego do wyp�aty po dokonaniu wcze�niejszych potr�ce�, a zatem alimentów, nale�no�ci innych ni� alimenty i zaliczek (art. 108 § 3 kp). Kwot� woln� stanowi 90 proc. minimalnego wynagrodzenia netto.

Autorka: Koordynator Zespo�u, Dzia� Us�ug Kadrowo-P�acowych, w firmie outsourcingowej FPA Group.