Oko w oko z funduszami venture capital
Alternatywny kapitał na rozwój biznesu
Venture capital – co kryje się pod tym pojęciem?> Fundusze venture capital (VC) dostarczają tzw. kapitału podwyższonego ryzyka. Stanowi on kapitał o charakterze własnościowym, który wnoszony jest przez inwestora do przedsiębiorstwa niepublicznego – a zatem takiego, które nie jest notowane na giełdzie papierów wartościowych, a jednocześnie charakteryzuje się dużym potencjałem rozwoju. Jeśli przedsiębiorstwo posiada produkt bądź usługę niespotykaną dotąd na rynku, istnieje duża szansa na osiągnięcie ponadprzeciętnej stopy zwrotu z dokonanej inwestycji. Oczywiście z projektami tego typu wiąże się wysoki poziom ryzyka, wynikający z braku weryfikacji innowacyjnego rozwiązania przez rynek.
Inwestor venture capital będzie skłonny zainwestować swój kapitał tylko w takie przedsiębiorstwa, których forma prawna pozwoli mu na ograniczenie ryzyka do wysokości wnoszonych środków finansowych. Takie rozwiązania oferują przedsiębiorstwa funkcjonujące w formie spółek kapitałowych (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej), w których udziałowiec lub akcjonariusz nie odpowiada całym swoim majątkiem (także osobistym) za zobowiązania spółki. Wymóg ten jest zrozumiały, gdyż żaden racjonalnie postępujący inwestor nie podejmie się finansowania ryzykownego przedsięwzięcia, które w razie niepowodzenia spowoduje utratę całego dorobku inwestora. Warto jednak pamiętać o tym, iż do rozmów z funduszami może przystąpić każdy przedsiębiorca – bez względu na formę prawną prowadzonej działalności. Ważne jest, aby wyrażona została gotowość do przekształcenia w spółkę kapitałową, w przypadku gdy fundusz podejmie decyzję o dokonaniu inwestycji.
Kapitał podwyższonego ryzyka wnoszony jest do przedsiębiorstwa na pewien określony czas. Po osiągnięciu oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji, fundusz dokonuje sprzedaży swoich udziałów, realizując w ten sposób zysk. Istnieje kilka różnych sposobów wyjścia z inwestycji, m.in. upublicznienie spółki, sprzedaż udziałów innemu inwestorowi finansowemu lub branżowemu. Metoda wyjścia z inwestycji ustalana jest wspólnie przez strony procesu inwestycyjnego, przy zachowaniu dbałości o interesy zarówno inwestora, jak i przedsiębiorcy.
Projekt widziany oczami inwestora, czyli jak przygotować się do rozmów z funduszem
Już samo wzbudzenie zainteresowania ze strony funduszu nie należy do łatwych zadań. Inwestorzy instytucjonalni są wręcz zasypywani ogromną ilością różnorodnych projektów i w związku z tym każdemu z nich mogą poświęcić na wstępie niewiele czasu. Dlatego tak ważne jest w tym przypadku pierwsze wrażenie i pierwszy kontakt z inwestorem. Warto przygotować krótką, ale jednocześnie rzeczową i wartościową pod względem merytorycznym prezentację firmy – tzw. teaser, który pozwoli inwestorowi stosunkowo szybko zapoznać się z przedsiębiorcą i jego projektem. Taka prezentacja powinna wystarczyć, aby zainteresować fundusz danym przedsięwzięciem – na dłuższe i bardziej szczegółowe dokumenty przyjdzie czas w dalszej kolejności, jeśli tylko inwestor stwierdzi, że projekt jest warty uwagi.
Przedsiębiorca, któremu uda się zainteresować fundusz swoim pomysłem na biznes, powinien liczyć się z koniecznością przedstawienia inwestorowi szczegółowego biznes planu przedsięwzięcia, którego przekazanie jest oczywiście poprzedzone zawarciem umowy o zachowaniu poufności, stanowiącej narzędzie zabezpieczenia interesów przedsiębiorcy. Dokument ten jest niezwykle ważny w procesie inwestycyjnym, a w jego przygotowanie należy włożyć wiele wysiłku. W praktyce najwięcej projektów „odpada” właśnie na etapie analizy biznes planu przez potencjalnego inwestora. Jak zatem powinien wyglądać i co zawierać taki dokument, aby zostały spełnione oczekiwania funduszu? Przede wszystkim przedsiębiorca musi pamiętać o tym, iż biznes plan musi mieć czysto praktyczny charakter. Wszystkie opisane w nim założenia, cele oraz sposoby ich osiągania muszą być jasno określone, a przede wszystkim realistyczne i możliwe do spełnienia. Na każdym etapie sporządzania biznes planu należy także pamiętać o tym, aby zawarte w nim informacje były istotne z punktu widzenia inwestora, do którego kierowany jest dokument. Fundusz będzie oczekiwał informacji na temat potencjału rozwoju firmy w perspektywie średnio- lub długoterminowej, ponieważ interesuje go wzrost wartości przedsiębiorstwa (a zatem także jego udziałów w firmie), natomiast np. bank będzie oczekiwał innego rodzaju danych, takich jak chociażby możliwość ustanowienia zabezpieczeń kredytu czy też zdolność przedsiębiorstwa do terminowej spłaty zadłużenia. Umiejętność nadania odpowiedniej wagi dla poszczególnych informacji w biznes planie – z punktu widzenia konkretnego odbiorcy – jest zatem niezwykle ważna.
Przedsiębiorca, który decyduje się na rozmowy z funduszem musi być do niej właściwie przygotowany. Fundusz to inwestor wysoce wykwalifikowany, dysponujący specjalistami w dziedzinie finansów. Jeżeli w trakcie procesu inwestycyjnego przyjdzie moment na rozmowę, np. o wycenie spółki, przedsiębiorca musi być na nią gotowy. Warto zabiegać o własne interesy i jak najlepszą wycenę przedsiębiorstwa, ale należy pamiętać także o tym, iż wycena ta musi być poparta rzetelnymi i realnymi wyliczeniami, zatem znajomość powszechnie stosowanych metod ustalania wartości przedsiębiorstw oraz umiejętność ich stosowania są jak najbardziej wskazane.
Bardzo ważnym etapem procesu inwestycyjnego z udziałem funduszu VC jest badanie due diligence. Zanim inwestor przeznaczy swój kapitał na rozwój danego przedsięwzięcia, będzie chciał bardzo dokładnie poznać projekt oraz jego twórcę. Przedsiębiorca musi być zatem przygotowany na konieczność poddania się szczegółowemu audytowi, obejmującemu wiele aspektów funkcjonowania firmy – finanse, kwestie prawne, organizacja, technologia, itp. Takie podejście nie powinno jednak dziwić. Podejmując się finansowania nierzadko ryzykownych przedsięwzięć inwestor ma prawo wymagać szczegółowych informacji oraz dążyć do jak najlepszego poznania zespołu, z którym być może będzie budował dany biznes przez kilka następnych lat oraz wspólnie ponosił ryzyko jego ewentualnego niepowodzenia.
Koncepcja „Capital Plus” w praktyce
Potrzeba pozyskania środków finansowych na rozwój biznesu to bez wątpienia podstawa większości decyzji o rozpoczęciu poszukiwania inwestora. Zdarza się jednak i tak, że pozyskaniu kapitału finansowego towarzyszy również szereg innych korzyści dla przedsiębiorcy, które funkcjonują pod wspólną nazwą – „kapitał menedżerski”. Na rynku funkcjonuje wiele funduszy aktywnych, które poza środkami finansowymi oferują przedsiębiorcy także wsparcie merytoryczne w prowadzeniu biznesu. Inwestorzy dzielą się z przedsiębiorcami swoją wiedzą oraz doświadczeniem, pomagają w zarządzaniu firmą i jej finansami, wspierają w poszukiwaniu partnerów biznesowych, wchodzeniu na nowe rynki, ułatwiając przedsiębiorstwu nawiązywanie nowych, cennych kontaktów w branży.
Obecność inwestora venture capital w spółce także jest ważnym sygnałem dla otoczenia, w tym dla kolejnych potencjalnych inwestorów. Fundusz zwiększa wiarygodność firmy oraz nierzadko wspiera ją w kolejnych etapach pozyskiwania kapitału, np. poprzez uczestnictwo w negocjacjach z inwestorami.
Kapitał menedżerski, który jest wartością dodaną do kapitału finansowego, pełni bardzo ważną rolę w przypadku przedsiębiorców, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność, a którym często brakuje jeszcze odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w prowadzeniu biznesu. W takiej sytuacji współpraca z inwestorem aktywnym, oferującym swoje wsparcie merytoryczne, jest szczególnie zalecana.
Polski rynek funduszy PE/VC w liczbach
Istotny wkład w badania i analizy rynku funduszy w Europie (w tym także w Polsce) ma Europejskie Stowarzyszenie Inwestorów PE/VC (European Private Equity & Venture Capital Association, EVCA). Organizacja ta zrzesza instytucjonalnych inwestorów oraz ich krajowe stowarzyszenia działające w całej Europie. EVCA reprezentuje swoich członków na arenie międzynarodowej, promuje inwestycje venture capital oraz chroni interesy europejskiej branży PE/VC.
Według statystyk prowadzonych przez EVCA, inwestycje PE/VC w Polsce w 2009 r. wyniosły 268 mln EUR. Nie jest to kwota, która stawia Polskę w czołówce europejskiej pod względem wartości inwestycji dokonywanych przez fundusze. W 2009 r. stanowiła ona zaledwie 0,09 proc. PKB, podczas gdy średnia dla całej Europy wynosi ok. 0,18 proc. PKB. Jednak na tle pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej Polska wypada dobrze. Pod względem wartości inwestycji funduszy PE/VC w 2009 r. lepsze były jedynie Czechy, a polskie firmy stanowiły w tym okresie 20 proc. wszystkich przedsiębiorstw sfinansowanych przez fundusze w Europie Środkowo-Wschodniej.
Niemniej jednak rok 2009 był okresem zdecydowanie słabszej aktywności funduszy w Polsce, niż miało to miejsce w 2008. Spadek wartości dokonanych inwestycji o ponad 57 proc. (w stosunku do 633 mln EUR) spowodowany był głównie następstwami kryzysu finansowo-gospodarczego. Pomimo bardzo niepewnej sytuacji rynkowej, oczekiwania wielu przedsiębiorców co do wyceny ich spółek były zbyt wysokie, a to zniechęcało inwestorów do podejmowania inwestycji w takie przedsiębiorstwa. EVCA nie opublikowała jeszcze statystyk rynkowych za cały 2010 r., jednak na podstawie danych za I półrocze można wnioskować, iż rynek PE/VC kryzys ten ma już za sobą. Już w pierwszych sześciu miesiącach ubiegłego roku fundusze zainwestowały 283 mln EUR w 19 polskich spółek, co daje wynik lepszy, niż w całym 2009 r.
Jakiego rzędu kwoty inwestują fundusze w pojedynczy projekt? W Polsce średnia wielkość inwestycji w ostatnich latach kształtuje się na poziomie ok. 10 mln EUR. Nie jest to mało, w szczególności biorąc pod uwagę potrzeby kapitałowe młodych firm z sektora MSP. Dlatego też, na rodzimym rynku dominują inwestycje w przedsiębiorstwa dojrzałe, znajdujące się w późnych fazach rozwoju. Kapitał przeznaczany przez fundusze na finansowanie najmłodszych firm to zaledwie 0,6 proc. wartości wszystkich inwestycji dokonywanych przez inwestorów instytucjonalnych w Polsce (dane EVCA za 2009 r.). Dzieje się tak, ponieważ fundusze – dysponując coraz większymi kapitałami – poszukują większych projektów inwestycyjnych. Pewne koszty przygotowania inwestycji, bez względu na jej wielkość, są stałe, zatem większe projekty mogą zapewnić inwestorowi wyższą rentowność. Zaangażowanie w mniejszą liczbę przedsięwzięć jest również korzystniejsze z punktu widzenia późniejszego zarządzania portfelem inwestycyjnym przez fundusz.
Drogę do współpracy z funduszami dla młodych firm ma natomiast otworzyć rozwój działalności funduszy kapitału zalążkowego, które są szczególnym rodzajem funduszy venture capital, dokonującym inwestycji w przedsiębiorstwa na najwcześniejszych etapach rozwoju, nawet w fazie pomysłu. Powstawanie tych instytucji wspiera od jakiegoś czasu Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK), który pełni rolę specjalistycznego wehikułu inwestycyjnego, udzielającego wsparcia finansowego nie bezpośrednio przedsiębiorcom, ale funduszom PE/VC, które następnie dokonują inwestycji w młode i perspektywiczne spółki. Dzięki wsparciu KFK powstało już kilka funduszy, które są źródłem kapitału zalążkowego dla najmłodszych przedsiębiorców.
Agnieszka Raczewska
Dyrektor Operacyjny, GoAdvisers SA
Kapitał podwyższonego ryzyka wnoszony jest do przedsiębiorstwa na pewien określony czas. Po osiągnięciu oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji, fundusz dokonuje sprzedaży swoich udziałów, realizując w ten sposób zysk. Istnieje kilka różnych sposobów wyjścia z inwestycji, m.in. upublicznienie spółki, sprzedaż udziałów innemu inwestorowi finansowemu lub branżowemu. Metoda wyjścia z inwestycji ustalana jest wspólnie przez strony procesu inwestycyjnego, przy zachowaniu dbałości o interesy zarówno inwestora, jak i przedsiębiorcy.
Projekt widziany oczami inwestora, czyli jak przygotować się do rozmów z funduszem
Już samo wzbudzenie zainteresowania ze strony funduszu nie należy do łatwych zadań. Inwestorzy instytucjonalni są wręcz zasypywani ogromną ilością różnorodnych projektów i w związku z tym każdemu z nich mogą poświęcić na wstępie niewiele czasu. Dlatego tak ważne jest w tym przypadku pierwsze wrażenie i pierwszy kontakt z inwestorem. Warto przygotować krótką, ale jednocześnie rzeczową i wartościową pod względem merytorycznym prezentację firmy – tzw. teaser, który pozwoli inwestorowi stosunkowo szybko zapoznać się z przedsiębiorcą i jego projektem. Taka prezentacja powinna wystarczyć, aby zainteresować fundusz danym przedsięwzięciem – na dłuższe i bardziej szczegółowe dokumenty przyjdzie czas w dalszej kolejności, jeśli tylko inwestor stwierdzi, że projekt jest warty uwagi.
Przedsiębiorca, któremu uda się zainteresować fundusz swoim pomysłem na biznes, powinien liczyć się z koniecznością przedstawienia inwestorowi szczegółowego biznes planu przedsięwzięcia, którego przekazanie jest oczywiście poprzedzone zawarciem umowy o zachowaniu poufności, stanowiącej narzędzie zabezpieczenia interesów przedsiębiorcy. Dokument ten jest niezwykle ważny w procesie inwestycyjnym, a w jego przygotowanie należy włożyć wiele wysiłku. W praktyce najwięcej projektów „odpada” właśnie na etapie analizy biznes planu przez potencjalnego inwestora. Jak zatem powinien wyglądać i co zawierać taki dokument, aby zostały spełnione oczekiwania funduszu? Przede wszystkim przedsiębiorca musi pamiętać o tym, iż biznes plan musi mieć czysto praktyczny charakter. Wszystkie opisane w nim założenia, cele oraz sposoby ich osiągania muszą być jasno określone, a przede wszystkim realistyczne i możliwe do spełnienia. Na każdym etapie sporządzania biznes planu należy także pamiętać o tym, aby zawarte w nim informacje były istotne z punktu widzenia inwestora, do którego kierowany jest dokument. Fundusz będzie oczekiwał informacji na temat potencjału rozwoju firmy w perspektywie średnio- lub długoterminowej, ponieważ interesuje go wzrost wartości przedsiębiorstwa (a zatem także jego udziałów w firmie), natomiast np. bank będzie oczekiwał innego rodzaju danych, takich jak chociażby możliwość ustanowienia zabezpieczeń kredytu czy też zdolność przedsiębiorstwa do terminowej spłaty zadłużenia. Umiejętność nadania odpowiedniej wagi dla poszczególnych informacji w biznes planie – z punktu widzenia konkretnego odbiorcy – jest zatem niezwykle ważna.
Przedsiębiorca, który decyduje się na rozmowy z funduszem musi być do niej właściwie przygotowany. Fundusz to inwestor wysoce wykwalifikowany, dysponujący specjalistami w dziedzinie finansów. Jeżeli w trakcie procesu inwestycyjnego przyjdzie moment na rozmowę, np. o wycenie spółki, przedsiębiorca musi być na nią gotowy. Warto zabiegać o własne interesy i jak najlepszą wycenę przedsiębiorstwa, ale należy pamiętać także o tym, iż wycena ta musi być poparta rzetelnymi i realnymi wyliczeniami, zatem znajomość powszechnie stosowanych metod ustalania wartości przedsiębiorstw oraz umiejętność ich stosowania są jak najbardziej wskazane.
Bardzo ważnym etapem procesu inwestycyjnego z udziałem funduszu VC jest badanie due diligence. Zanim inwestor przeznaczy swój kapitał na rozwój danego przedsięwzięcia, będzie chciał bardzo dokładnie poznać projekt oraz jego twórcę. Przedsiębiorca musi być zatem przygotowany na konieczność poddania się szczegółowemu audytowi, obejmującemu wiele aspektów funkcjonowania firmy – finanse, kwestie prawne, organizacja, technologia, itp. Takie podejście nie powinno jednak dziwić. Podejmując się finansowania nierzadko ryzykownych przedsięwzięć inwestor ma prawo wymagać szczegółowych informacji oraz dążyć do jak najlepszego poznania zespołu, z którym być może będzie budował dany biznes przez kilka następnych lat oraz wspólnie ponosił ryzyko jego ewentualnego niepowodzenia.
Koncepcja „Capital Plus” w praktyce
Potrzeba pozyskania środków finansowych na rozwój biznesu to bez wątpienia podstawa większości decyzji o rozpoczęciu poszukiwania inwestora. Zdarza się jednak i tak, że pozyskaniu kapitału finansowego towarzyszy również szereg innych korzyści dla przedsiębiorcy, które funkcjonują pod wspólną nazwą – „kapitał menedżerski”. Na rynku funkcjonuje wiele funduszy aktywnych, które poza środkami finansowymi oferują przedsiębiorcy także wsparcie merytoryczne w prowadzeniu biznesu. Inwestorzy dzielą się z przedsiębiorcami swoją wiedzą oraz doświadczeniem, pomagają w zarządzaniu firmą i jej finansami, wspierają w poszukiwaniu partnerów biznesowych, wchodzeniu na nowe rynki, ułatwiając przedsiębiorstwu nawiązywanie nowych, cennych kontaktów w branży.
Obecność inwestora venture capital w spółce także jest ważnym sygnałem dla otoczenia, w tym dla kolejnych potencjalnych inwestorów. Fundusz zwiększa wiarygodność firmy oraz nierzadko wspiera ją w kolejnych etapach pozyskiwania kapitału, np. poprzez uczestnictwo w negocjacjach z inwestorami.
Kapitał menedżerski, który jest wartością dodaną do kapitału finansowego, pełni bardzo ważną rolę w przypadku przedsiębiorców, którzy dopiero rozpoczynają swoją działalność, a którym często brakuje jeszcze odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w prowadzeniu biznesu. W takiej sytuacji współpraca z inwestorem aktywnym, oferującym swoje wsparcie merytoryczne, jest szczególnie zalecana.
Polski rynek funduszy PE/VC w liczbach
Istotny wkład w badania i analizy rynku funduszy w Europie (w tym także w Polsce) ma Europejskie Stowarzyszenie Inwestorów PE/VC (European Private Equity & Venture Capital Association, EVCA). Organizacja ta zrzesza instytucjonalnych inwestorów oraz ich krajowe stowarzyszenia działające w całej Europie. EVCA reprezentuje swoich członków na arenie międzynarodowej, promuje inwestycje venture capital oraz chroni interesy europejskiej branży PE/VC.
Według statystyk prowadzonych przez EVCA, inwestycje PE/VC w Polsce w 2009 r. wyniosły 268 mln EUR. Nie jest to kwota, która stawia Polskę w czołówce europejskiej pod względem wartości inwestycji dokonywanych przez fundusze. W 2009 r. stanowiła ona zaledwie 0,09 proc. PKB, podczas gdy średnia dla całej Europy wynosi ok. 0,18 proc. PKB. Jednak na tle pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej Polska wypada dobrze. Pod względem wartości inwestycji funduszy PE/VC w 2009 r. lepsze były jedynie Czechy, a polskie firmy stanowiły w tym okresie 20 proc. wszystkich przedsiębiorstw sfinansowanych przez fundusze w Europie Środkowo-Wschodniej.
Niemniej jednak rok 2009 był okresem zdecydowanie słabszej aktywności funduszy w Polsce, niż miało to miejsce w 2008. Spadek wartości dokonanych inwestycji o ponad 57 proc. (w stosunku do 633 mln EUR) spowodowany był głównie następstwami kryzysu finansowo-gospodarczego. Pomimo bardzo niepewnej sytuacji rynkowej, oczekiwania wielu przedsiębiorców co do wyceny ich spółek były zbyt wysokie, a to zniechęcało inwestorów do podejmowania inwestycji w takie przedsiębiorstwa. EVCA nie opublikowała jeszcze statystyk rynkowych za cały 2010 r., jednak na podstawie danych za I półrocze można wnioskować, iż rynek PE/VC kryzys ten ma już za sobą. Już w pierwszych sześciu miesiącach ubiegłego roku fundusze zainwestowały 283 mln EUR w 19 polskich spółek, co daje wynik lepszy, niż w całym 2009 r.
Jakiego rzędu kwoty inwestują fundusze w pojedynczy projekt? W Polsce średnia wielkość inwestycji w ostatnich latach kształtuje się na poziomie ok. 10 mln EUR. Nie jest to mało, w szczególności biorąc pod uwagę potrzeby kapitałowe młodych firm z sektora MSP. Dlatego też, na rodzimym rynku dominują inwestycje w przedsiębiorstwa dojrzałe, znajdujące się w późnych fazach rozwoju. Kapitał przeznaczany przez fundusze na finansowanie najmłodszych firm to zaledwie 0,6 proc. wartości wszystkich inwestycji dokonywanych przez inwestorów instytucjonalnych w Polsce (dane EVCA za 2009 r.). Dzieje się tak, ponieważ fundusze – dysponując coraz większymi kapitałami – poszukują większych projektów inwestycyjnych. Pewne koszty przygotowania inwestycji, bez względu na jej wielkość, są stałe, zatem większe projekty mogą zapewnić inwestorowi wyższą rentowność. Zaangażowanie w mniejszą liczbę przedsięwzięć jest również korzystniejsze z punktu widzenia późniejszego zarządzania portfelem inwestycyjnym przez fundusz.
Drogę do współpracy z funduszami dla młodych firm ma natomiast otworzyć rozwój działalności funduszy kapitału zalążkowego, które są szczególnym rodzajem funduszy venture capital, dokonującym inwestycji w przedsiębiorstwa na najwcześniejszych etapach rozwoju, nawet w fazie pomysłu. Powstawanie tych instytucji wspiera od jakiegoś czasu Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK), który pełni rolę specjalistycznego wehikułu inwestycyjnego, udzielającego wsparcia finansowego nie bezpośrednio przedsiębiorcom, ale funduszom PE/VC, które następnie dokonują inwestycji w młode i perspektywiczne spółki. Dzięki wsparciu KFK powstało już kilka funduszy, które są źródłem kapitału zalążkowego dla najmłodszych przedsiębiorców.
Agnieszka Raczewska
Dyrektor Operacyjny, GoAdvisers SA
|
nr 3(107)2011  Zobacz więcej na temat: PE | VC | fundusze vc | fundusze venture capital |
|
