Główne zasady mediacji: dobrowolność
Sztuka rozwiązywania konfliktów
W naszym cyklu „sztuka rozwiązywania konfliktu” zostaną omówione podstawowe zasady towarzyszące procesom mediacyjnym. Od zachowania owych podstawowych zasad w dużej mierze zależy skuteczność procesu mediacyjnego oraz jego wynik. Do grupy tychże zasad zaliczamy: dobrowolność uczestnictwa, bezstronność i neutralność mediatora, poufność procesu mediacyjnego oraz zasada pacta sund servanda (łac. umów należy dotrzymywać).
Istnieją poza nimi oczywiście inne zasady dotyczące procesu mediacyjnego, takie jak odformalizowanie, dobra wiara i szacunek czy profesjonalizm. W zależności od autora publikacji są one różnie komponowane, niemiej jednak pięć podstawowych możemy zaliczyć do grupy bezwarunkowych w stosowaniu mediacji. Są one zarazem cechami dotyczącymi wszystkich uczestników w równym stopniu i odstąpienie któregokolwiek z uczestników dyskursu mediacyjnego od tych zasad powoduje rozchwianie procesu mediacyjnego. Pozostałe zasady są oczywiście ważne w procesie mediacyjnym, jednak ich subiektywność oraz niedookreślone znaczenie pozwalają je stosować w bardzo szerokich ramach.
W zależności od sposobu inicjowania mediacji możemy różnie postrzegać zasadę dobrowolności. W przypadku powołania mediacji z tytułu umowy, zasada dobrowolności nie doznaje żadnego uszczerbku – zarówno sposoby powołania mediatora, jak i dobrowolność samego uczestnictwa leżą wyłącznie w rękach stron. Mogą one określić, na jakich zasadach powoływany będzie mediator, z jakiej będzie grupy, itp. Do stron konfliktu należy również wybór systemu wartości na jakich będą rozpatrywane owe konflikty czy też moment ich zakończenia. Dlatego mediacje umowne są najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia stron konfliktu, gdyż mają one pełną kontrolę nad procesem mediacyjnym.
Nieco inaczej wygląda zasada dobrowolności uczestnictwa w przypadku mediacji z postanowienia sądu. Wydaje się, iż w przypadku przymusowego skierowania sprawy do mediacji zasada zostaje zachwiana – jest to jednak powierzchowna ocena, gdyż sama forma postanowienia sądu o skierowaniu sprawy do mediacji jest jedynie sugestią czy przejęciem inicjatywy i nie rodzi obowiązku uczestnictwa w postępowaniu mediacyjnym. Strony zachowują pełne prawo do rezygnacji z procesu mediacyjnego w dowolnym czasie poprzez opcję opt out i nie są zobligowane do składania wyjaśnień co do powodów rezygnacji. Można zatem zapytać, w jakim celu wprowadzać mediację z postanowienia sądu, która nie obliguje do jej stosowania. Tego typu postępowanie wiąże się z wychowawczą funkcją prawa, które pokazuje również inne drogi wyjścia z konfliktu.
Zarówno przykład mediacji umownej, jak i sądowej podlega zasadzie dobrowolności właściwie w jednakowym stopniu. Zadaniem tej zasady jest uświadamianie stron konfliktu o tzw. autonomii konfliktu, czyli poczuciu, iż konflikt przynależy stronom tego sporu i to one mają prawo wyboru trybu, w jakim zostanie rozwiązany spór. Dlatego zasada dobrowolności jest zasadą tak ważną z punktu widzenia prawidłowego procesu mediacyjnego.
Niemniej jednak nie wiadomo na pewno jaki wpływ ma dobrowolność uczestnictwa na wynik procesu mediacyjnego – trzeba sobie zadać pytanie, czy mediacja obligatoryjna zmniejszy swoją skuteczność w stosunku do mediacji fakultatywnej i czy strony, którym udaje się uzyskać porozumienie w drodze mediacji umownej osiągnęłyby porozumienie w drodze mediacji obligatoryjnej. Jest to oczywiście w chwili obecnej kwestia czysto hipotetyczna – gdyby jednak mediacja obligatoryjna wykazywałaby taką samą skuteczność co mediacja umowna, mogłaby stanowić koło ratunkowe dla obecnego systemu sądownictwa.
W zależności od sposobu inicjowania mediacji możemy różnie postrzegać zasadę dobrowolności. W przypadku powołania mediacji z tytułu umowy, zasada dobrowolności nie doznaje żadnego uszczerbku – zarówno sposoby powołania mediatora, jak i dobrowolność samego uczestnictwa leżą wyłącznie w rękach stron. Mogą one określić, na jakich zasadach powoływany będzie mediator, z jakiej będzie grupy, itp. Do stron konfliktu należy również wybór systemu wartości na jakich będą rozpatrywane owe konflikty czy też moment ich zakończenia. Dlatego mediacje umowne są najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia stron konfliktu, gdyż mają one pełną kontrolę nad procesem mediacyjnym.
Nieco inaczej wygląda zasada dobrowolności uczestnictwa w przypadku mediacji z postanowienia sądu. Wydaje się, iż w przypadku przymusowego skierowania sprawy do mediacji zasada zostaje zachwiana – jest to jednak powierzchowna ocena, gdyż sama forma postanowienia sądu o skierowaniu sprawy do mediacji jest jedynie sugestią czy przejęciem inicjatywy i nie rodzi obowiązku uczestnictwa w postępowaniu mediacyjnym. Strony zachowują pełne prawo do rezygnacji z procesu mediacyjnego w dowolnym czasie poprzez opcję opt out i nie są zobligowane do składania wyjaśnień co do powodów rezygnacji. Można zatem zapytać, w jakim celu wprowadzać mediację z postanowienia sądu, która nie obliguje do jej stosowania. Tego typu postępowanie wiąże się z wychowawczą funkcją prawa, które pokazuje również inne drogi wyjścia z konfliktu.
Zarówno przykład mediacji umownej, jak i sądowej podlega zasadzie dobrowolności właściwie w jednakowym stopniu. Zadaniem tej zasady jest uświadamianie stron konfliktu o tzw. autonomii konfliktu, czyli poczuciu, iż konflikt przynależy stronom tego sporu i to one mają prawo wyboru trybu, w jakim zostanie rozwiązany spór. Dlatego zasada dobrowolności jest zasadą tak ważną z punktu widzenia prawidłowego procesu mediacyjnego.
Niemniej jednak nie wiadomo na pewno jaki wpływ ma dobrowolność uczestnictwa na wynik procesu mediacyjnego – trzeba sobie zadać pytanie, czy mediacja obligatoryjna zmniejszy swoją skuteczność w stosunku do mediacji fakultatywnej i czy strony, którym udaje się uzyskać porozumienie w drodze mediacji umownej osiągnęłyby porozumienie w drodze mediacji obligatoryjnej. Jest to oczywiście w chwili obecnej kwestia czysto hipotetyczna – gdyby jednak mediacja obligatoryjna wykazywałaby taką samą skuteczność co mediacja umowna, mogłaby stanowić koło ratunkowe dla obecnego systemu sądownictwa.
Autor: specjalista ds. rozwiązywania konfliktów, mediator
mediacje.nykiel@gmail.com
|
Pełna treść artykułu dostępna jest w formie e-gazety. Zamów Gazetę PDF  nr 12(92)2009  |
|
