Pracownik jako twórca wynalazku
Zgodnie z art. 17 Prawa własności przemysłowej, prawo do uzyskania patentu na wynalazek przysługuje zasadniczo twórcy. Od powyższego istnieją jednak wyjątki. Dzieje się tak przykładowo, w sytuacji gdy wynalazek powstał w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy. W takim przypadku prawo do uzyskania patentu przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, przy czym mogą oni zrzec się w umowie tego prawa na rzecz twórcy wynalazku. Warto podkreślić, iż umowa, w której pracodawca (zamawiający) zrzeka się prawa na rzecz osoby trzeciej nie będącej twórcą wynalazku, będzie nieważna.
W celu wyznaczenia sytuacji, w których dojdzie do zastosowania przepisów dotyczących wynalazku pracowniczego, istotne jest objaśnienie pojęcia stosunku pracy. Jego definicja zawarta została w art. 22 Kodeksu pracy, zgodnie z którym stosunkiem pracy jest taki stosunek prawny, w ramach którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Warto nadmienić, iż zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, dla oceny zatrudnienia na podstawie stosunku pracy nie ma znaczenia nazwa zawartej przez strony umowy – ważna jest jej treść. Również dla ustalenia pojęcia pracownik i pracodawca konieczne jest odwołanie się do przepisów prawa pracy. Zgodnie z nimi pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, pracodawcą z kolei jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.
Jak wskazałam na wstępie, również w przypadku gdy wynalazek powstał w wyniku realizacji innej umowy, prawo do uzyskania patentu przysługuje zamawiającemu. Taka sytuacja będzie mieć miejsce, gdy strony zawarły umowę cywilnoprawną (najczęściej będzie to umowa o dzieło albo umowa nienazwana), mocą której jedna ze stron zobowiązała się do dokonania wynalazku bądź prowadzenia prac nad nim oraz gdy w umowie strony nie uregulowały odmiennie kwestii praw do wynalazku. Taka umowa musi być zawarta przed dokonaniem wynalazku, gdyż w przeciwnym razie pierwotnie uprawnionym do uzyskania patentu będzie twórca, a nie pracodawca.
W przypadku gdy wynalazek powstał w wyniku wykonywania czynności, które nie mieszczą się w ramach obowiązków pracowniczych bądź w ramach obowiązków ustanowionych inną umową, aby pracodawca (zamawiający) mógł korzystać z wynalazku musi zawrzeć z twórcą odrębną umowę. Warto wskazać, że sam fakt dokonania wynalazku przy pomocy urządzeń należących do pracodawcy bądź w czasie pracy nie świadczy jeszcze o tym, że wynalazek powstał w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy. Ułatwieniu przeprowadzenia takiej oceny służyć z pewnością będzie precyzyjne określenie zakresu obowiązków pracownika.
Jeżeli wynalazek zostanie dokonany poza obowiązkami wynikającymi z umowy o pracę, a jedynie przy pomocy pracodawcy, uprawnionym do uzyskania patentu będzie twórca. Pracodawca będzie natomiast mógł korzystać z takiego wynalazku we własnym zakresie. W umowie o udzielenie pomocy strony mogą jednak zawrzeć odmienne postanowienie, że prawo do uzyskania patentu przysługiwać będzie w całości lub w części przedsiębiorcy. Przepisy dotyczące dokonania wynalazku przy pomocy przedsiębiorcy znajdą zastosowanie, gdy pomoc udzielona przed przedsiębiorcę będzie mieć bezpośredni wpływ na dokonanie wynalazku. Pomoc może polegać przykładowo na wsparciu finansowym, bądź udostępnieniu urządzeń i infrastruktury.
W kontekście wskazanych przepisów warto również rozważyć, czy twórcy – który stworzył wynalazek w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy – przysługuje stosowne wynagrodzenie. Zgodnie z przepisami Prawa własności przemysłowej twórcy przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z wynalazku, chyba że strony postanowiły inaczej. Wysokość wynagrodzenia ustala się w słusznej proporcji do korzyści przedsiębiorcy z wynalazku, przy czym nie bez znaczenia pozostają okoliczności, w jakich wynalazek został dokonany. Chodzi tutaj przede wszystkim o ustalenie zakresu pomocy udzielonej twórcy, jak również zakresu obowiązków pracowniczych twórcy. Jeśli jednak po czasie okaże się, że osiągnięte korzyści okażą się znacząco wyższe od korzyści przyjętych za podstawę do ustalenia wypłaconego wynagrodzenia, twórca będzie mógł żądać podwyższenia wynagrodzenia.
W kwestii wynagrodzenia przysługującego pracownikowi warto przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 czerwca 2008 r. (sygn. I ACa 499/08). Sąd stwierdził, że wykonywania przez twórcę wynalazku obowiązków ze stosunku pracy nie można ujmować w sposób zwężony, tj. dający uprawnienie do żądania wynagrodzenia od przedsiębiorcy, wyłącznie w sytuacjach gdy opracowanie wynalazków i wzorów należało do zakresu określonych na piśmie obowiązków pracownika. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, uprawnienie do wynagrodzenia służy każdemu pracownikowi, który świadcząc pracę opracował wykorzystywany przez jego pracodawcę wynalazek.
Jeśli pojawią się wątpliwości odnośnie ustalenia podmiotu, któremu przysługuje prawo do patentu, spór taki może zostać rozstrzygnięty przez sąd powszechny. Także w trybie postępowania cywilnego dojdzie do ustalenia w sytuacjach spornych wynagrodzenia za korzystanie z wynalazku, przy czym takie postępowanie może dotyczyć zarówno samego istnienia należnego wynagrodzenia, jak również jego wysokości.
Dla ułatwienia zarządzania własnością intelektualną warto wprowadzić w przedsiębiorstwie tzw. regulamin praw własności intelektualnej. Jest to dokument wewnętrzny, który powinien zawierać przede wszystkim informacje, komu przysługują prawa do wynalazku oraz czy twórcy przysługuje wynagrodzenie i w jakiej wysokości. Regulamin zazwyczaj precyzuje również, jakie obowiązki wchodzą w skład obowiązków służbowych, jaka jest sytuacja prawna twórcy działającego poza stosunkiem pracy, a także które z obowiązków leżą po stronie pracodawcy. Należy mieć na uwadze, że wszelkie postanowienia regulaminu muszą być zgodne z przepisami Praw własności przemysłowej.
Warto wskazać, że prawo do uzyskania patentu, jak również sam patent mogą zostać zbyte. Prawa te podlegają także dziedziczeniu. Umowa o przeniesienie prawa do uzyskania patentu oraz umowa o przeniesienie patentu wymagają zachowania formy pisemnej. Między pracownikiem a pracodawcą może dojść również do zawarcia umowy licencyjnej, mocą której uprawniony z patentu może udzielić innej osobie upoważnienia do korzystania z jego wynalazku. Nie jest natomiast możliwe przeniesienie praw osobistych twórcy. Prawo do wymieniania jako twórcy wynalazku w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach pozostanie zatem zawsze przy twórcy.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 ze zm.)
2. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.).
Autorka: Anna Grzywińska, Prawnik
Jak wskazałam na wstępie, również w przypadku gdy wynalazek powstał w wyniku realizacji innej umowy, prawo do uzyskania patentu przysługuje zamawiającemu. Taka sytuacja będzie mieć miejsce, gdy strony zawarły umowę cywilnoprawną (najczęściej będzie to umowa o dzieło albo umowa nienazwana), mocą której jedna ze stron zobowiązała się do dokonania wynalazku bądź prowadzenia prac nad nim oraz gdy w umowie strony nie uregulowały odmiennie kwestii praw do wynalazku. Taka umowa musi być zawarta przed dokonaniem wynalazku, gdyż w przeciwnym razie pierwotnie uprawnionym do uzyskania patentu będzie twórca, a nie pracodawca.
W przypadku gdy wynalazek powstał w wyniku wykonywania czynności, które nie mieszczą się w ramach obowiązków pracowniczych bądź w ramach obowiązków ustanowionych inną umową, aby pracodawca (zamawiający) mógł korzystać z wynalazku musi zawrzeć z twórcą odrębną umowę. Warto wskazać, że sam fakt dokonania wynalazku przy pomocy urządzeń należących do pracodawcy bądź w czasie pracy nie świadczy jeszcze o tym, że wynalazek powstał w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy. Ułatwieniu przeprowadzenia takiej oceny służyć z pewnością będzie precyzyjne określenie zakresu obowiązków pracownika.
Jeżeli wynalazek zostanie dokonany poza obowiązkami wynikającymi z umowy o pracę, a jedynie przy pomocy pracodawcy, uprawnionym do uzyskania patentu będzie twórca. Pracodawca będzie natomiast mógł korzystać z takiego wynalazku we własnym zakresie. W umowie o udzielenie pomocy strony mogą jednak zawrzeć odmienne postanowienie, że prawo do uzyskania patentu przysługiwać będzie w całości lub w części przedsiębiorcy. Przepisy dotyczące dokonania wynalazku przy pomocy przedsiębiorcy znajdą zastosowanie, gdy pomoc udzielona przed przedsiębiorcę będzie mieć bezpośredni wpływ na dokonanie wynalazku. Pomoc może polegać przykładowo na wsparciu finansowym, bądź udostępnieniu urządzeń i infrastruktury.
W kontekście wskazanych przepisów warto również rozważyć, czy twórcy – który stworzył wynalazek w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy – przysługuje stosowne wynagrodzenie. Zgodnie z przepisami Prawa własności przemysłowej twórcy przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z wynalazku, chyba że strony postanowiły inaczej. Wysokość wynagrodzenia ustala się w słusznej proporcji do korzyści przedsiębiorcy z wynalazku, przy czym nie bez znaczenia pozostają okoliczności, w jakich wynalazek został dokonany. Chodzi tutaj przede wszystkim o ustalenie zakresu pomocy udzielonej twórcy, jak również zakresu obowiązków pracowniczych twórcy. Jeśli jednak po czasie okaże się, że osiągnięte korzyści okażą się znacząco wyższe od korzyści przyjętych za podstawę do ustalenia wypłaconego wynagrodzenia, twórca będzie mógł żądać podwyższenia wynagrodzenia.
W kwestii wynagrodzenia przysługującego pracownikowi warto przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 czerwca 2008 r. (sygn. I ACa 499/08). Sąd stwierdził, że wykonywania przez twórcę wynalazku obowiązków ze stosunku pracy nie można ujmować w sposób zwężony, tj. dający uprawnienie do żądania wynagrodzenia od przedsiębiorcy, wyłącznie w sytuacjach gdy opracowanie wynalazków i wzorów należało do zakresu określonych na piśmie obowiązków pracownika. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, uprawnienie do wynagrodzenia służy każdemu pracownikowi, który świadcząc pracę opracował wykorzystywany przez jego pracodawcę wynalazek.
Jeśli pojawią się wątpliwości odnośnie ustalenia podmiotu, któremu przysługuje prawo do patentu, spór taki może zostać rozstrzygnięty przez sąd powszechny. Także w trybie postępowania cywilnego dojdzie do ustalenia w sytuacjach spornych wynagrodzenia za korzystanie z wynalazku, przy czym takie postępowanie może dotyczyć zarówno samego istnienia należnego wynagrodzenia, jak również jego wysokości.
Dla ułatwienia zarządzania własnością intelektualną warto wprowadzić w przedsiębiorstwie tzw. regulamin praw własności intelektualnej. Jest to dokument wewnętrzny, który powinien zawierać przede wszystkim informacje, komu przysługują prawa do wynalazku oraz czy twórcy przysługuje wynagrodzenie i w jakiej wysokości. Regulamin zazwyczaj precyzuje również, jakie obowiązki wchodzą w skład obowiązków służbowych, jaka jest sytuacja prawna twórcy działającego poza stosunkiem pracy, a także które z obowiązków leżą po stronie pracodawcy. Należy mieć na uwadze, że wszelkie postanowienia regulaminu muszą być zgodne z przepisami Praw własności przemysłowej.
Warto wskazać, że prawo do uzyskania patentu, jak również sam patent mogą zostać zbyte. Prawa te podlegają także dziedziczeniu. Umowa o przeniesienie prawa do uzyskania patentu oraz umowa o przeniesienie patentu wymagają zachowania formy pisemnej. Między pracownikiem a pracodawcą może dojść również do zawarcia umowy licencyjnej, mocą której uprawniony z patentu może udzielić innej osobie upoważnienia do korzystania z jego wynalazku. Nie jest natomiast możliwe przeniesienie praw osobistych twórcy. Prawo do wymieniania jako twórcy wynalazku w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach pozostanie zatem zawsze przy twórcy.
Podstawa prawna:
1. Ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 ze zm.)
2. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zm.).
Autorka: Anna Grzywińska, Prawnik
|
nr 6(110)2011  Zobacz więcej na temat: Anna Grzywińska Prawnik | pracownik jako twórca wynalazku |
|
