Zabezpieczenia um�w handlowych, cz�� 1.

Porady prawnika

Wrzesie� 08, 2011 Kamila Oleksiak Klaudyna Jarzec Wydanie nr 9(113)2011 Wy�wietlono: 5286 razy

Ka�dy przedsi�biorca zawieraj�c umow� handlow�
w zakresie prowadzonej dzia�alno�ci gospodarczej
powinien za przyk�adem instytucji finansowych
zadba� o zabezpieczenie wykonania umowy,
w tym szczególnie p�atno�ci za �wiadczon� us�ug�, dostarczony czy sprzedany towar.
Ustanowienie zabezpieczenia zmniejsza bowiem
ryzyko niewywi�zania si� przez drug� stron� z umowy,
a gdy do tego dojdzie u�atwia dochodzenie nale�nego �wiadczenia, którym zwykle jest obowi�zek zap�aty.
W�a�ciwy dobór zabezpieczenia, jednoczesne ustanowienie kilku zabezpiecze� lub odpowiednie ��czenie zabezpiecze� znacznie zwi�ksza bezpiecze�stwo obrotu gospodarczego.

Kamila Oleksiak
Radca prawny
kamila.oleksiak@lawfirm.com.pl

Klaudyna Jarzec
Aplikant radcowski
klaudyna.jarzec@lawfirm.com.pl

Tym samym wskazane jest, aby podstawowym elementem ka�dej umowy handlowej sta�o si� cho�by jedno z nast�puj�cych, powszechnie wyst�puj�cych w polskim porz�dku prawnym zabezpiecze�: weksel in blanco wraz z deklaracj� wekslow�, por�czenie wekslowe i cywilne, gwarancja bankowa, akredytywa, inkaso, przyst�pienie do d�ugu, przew�aszczenie na zabezpieczenie, blokada �rodków na rachunku bankowym, o�wiadczenie o poddaniu si� egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 4 i 5 Kodeksu post�powania cywilnego lub w trybie art. 97 Prawa bankowego, ubezpieczenie, hipoteka, cesja wierzytelno�ci z umów najmu, ubezpieczenia, zastaw cywilny, zastaw rejestrowy, w tym zastaw na udzia�ach lub akcjach spó�ki kapita�owej, na wierzytelno�ciach z rachunków bankowych i na rzeczach ruchomych, np. aucie, maszynach.

Weksel in blanco wraz z deklaracj� wekslow�

Najpopularniejszym, chocia� nienajskuteczniejszym zabezpieczeniem umów handlowych spotykanym w obrocie gospodarczym jest weksel in blanco. Najcz�ciej wyst�puje przy umowach sprzeda�y, kredytu, po�yczki, umowach dotycz�cych inwestycji budowanych oraz jako wadium przy zamówieniach publicznych. Weksel in blanco jest skuteczny jedynie wówczas, gdy zostanie u�yty w czasie, gdy wystawca weksla posiada jeszcze maj�tek. Brak maj�tku po stronie wystawcy weksla skutkuje bezskuteczno�ci� egzekucji i niemo�liwo�ci� odzyskania pieni�dzy.
Weksel in blanco jest papierem warto�ciowym o cechach okre�lonych w ustawie z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. 1936 Nr 37 poz. 282 z pó�n. zm.). Weksel in blanco jest wekslem celowo nieuzupe�nionym w chwili wystawienia. Najistotniejszym elementem weksla in blanco jest bowiem w�asnor�czny podpis wystawcy, który stanowi przes�ank� do powstania zobowi�zania wekslowego. Mo�liwo�� dochodzenia roszczenia wekslowego nast�puje za� w momencie uzupe�nienia weksla in blanco o dat� p�atno�ci, kwot� wekslow� (cyfr� i s�ownie), miejsce p�atno�ci, nazwisko remitenta, klauzule wekslowe.
Weksel in blanco stanowi upowa�nienie dla posiadacza weksla do uzupe�nia go na kwot� odpowiadaj�c� rzeczywistemu zad�u�eniu wynikaj�cemu z ��cz�cej strony umowy handlowej. Mo�e si� jednak zdarzy�, �e weksel in blanco zostanie uzupe�niony kwot� wy�sz�. Konieczne jest zatem, wobec niepe�no�ci weksla in blanco, zawarcie dodatkowej umowy – porozumienia wekslowego (deklaracji wekslowej). W deklaracji wekslowej strony ustalaj� �cis�e warunki i sposób uzupe�nienia weksla, np. okoliczno�ci, kwot�, do jakiej mo�e by� uzupe�niony, termin.
Zadaniem deklaracji wekslowej jest zmniejszenie ryzyka wystawcy weksla in blanco zwi�zanego z mo�liwo�ci� wype�nienia weksla niezgodnie z zawart� umow� handlow� i puszczeniem nieprawid�owego weksla in blanco w obieg. Istot� deklaracji wekslowej jest ograniczenie odpowiedzialno�ci wekslowej do granic wyznaczonych w jej tre�ci. Wype�nienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracj� wekslow� nie anuluje jednak odpowiedzialno�ci wekslowej.
Niekwestionowan� korzy�ci� stosowania weksla in blanco jest mo�liwo�� dochodzenia nale�no�ci wekslowych w nakazowym post�powaniu s�dowym uregulowanym w art. 484(1) i nast�pnych ustawy z 17.XI.1964 r. Kodeks post�powania cywilnego (Dz.U.1964, Nr 43 poz. 296 z pó�n. zm.). Do zalet ustanowienia zabezpieczenia w postaci weksla in blanco nale�y zaliczy� te� jego bezkosztowy charakter.

Zastaw

Zastaw jest rodzajem zabezpieczenia rzeczowego, co oznacza, i� podmiot, na rzecz którego ustanowiono zabezpieczenie (zastawnik), w przypadku niewykonania zobowi�zania zabezpieczonego zastawem mo�e zaspokoi� si� bezpo�rednio z przedmiotu obci��onego zastawem, niezale�nie od tego komu aktualnie przys�uguje prawo w�asno�ci rzeczy czy prawa obci��onego zastawem. Zastawnikowi przys�uguje pierwsze�stwo przed wierzycielami osobistymi w�a�ciciela rzeczy. Przedmiotem zastawu mog� by� rzeczy ruchome (np. auto, maszyny i urz�dzenia), a tak�e zbywalne prawa (np. wierzytelno�ci, akcje, udzia�y, obligacje). Rozró�niamy dwa rodzaje zastawu – zwyk�y i zastaw rejestrowy.
A. Zastaw zwyk�y. Uregulowano go w ustawie z 23.IV.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, Nr 16, poz. 93 z pó�n. zm.) – przepisy art. 306 i nast�pne. Do ustanowienia zastawu zwyk�ego konieczne jest zawarcie umowy, w której strony powinny wskaza� przede wszystkim przedmiot zastawu, a rzecz obci��ona zastawem powinna by� wydana wierzycielowi (zastawcy). Dla celów dowodowych wskazane jest, aby umowa by�a zawarta w formie co najmniej pisemnej.
B. Zastaw rejestrowy z kolei normuj� przepisy ustawy z 6.XII.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U. 1996 r. Nr 149 poz. 703 z pó�n. zm.). Przedmiotem zastawu rejestrowego mog� by� zarówno rzeczy ruchome, jak i zbywalne prawa. Podobnie jak w przypadku zastawu zwyk�ego do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczne jest zawarcie umowy, w której zostan� okre�lone warunki zastawu. Umowa powinna okre�la� co najmniej: dat� zawarcia umowy, imi� i nazwisko (nazw�) oraz miejsce zamieszkania (siedzib�) i adres zastawnika, zastawcy i d�u�nika, je�li nie jest zastawc�, przedmiot zastawu w sposób odpowiadaj�cy jego w�a�ciwo�ciom, wierzytelno�� zabezpieczon� zastawem (przez oznaczenie jej wysoko�ci i stosunku prawnego, z którego ta wierzytelno�� wynika). Umowa wymaga formy pisemnej pod rygorem niewa�no�ci.
Odmiennie ni� w przypadku zwyk�ego zastawu, do ustanowienia zastawu rejestrowego nie jest konieczne realne wydanie przedmiotu zastawu. Rzecz obci��ona zastawem pozostaje u zastawcy (d�u�nika). Ustanowienie zastawu rejestrowego podlega wpisowi do rejestru zastawów prowadzonego przez s�dy rejonowe – s�dy gospodarcze. Wniosek o wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów powinien by� z�o�ony na odpowiednim formularzu. Formularze wniosków o dokonanie wpisu zastawu do rejestru zastawów, zmiany w rejestrze i wykre�lenie zastawu z rejestru dost�pne s� na stronie WWW Ministerstwa Sprawiedliwo�ci (www.ms.gov.pl/zak�adka: rejestry i ewidencje/rejestr zastawów/formularze). Wniosek o wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów podlega op�acie s�dowej w wysoko�ci 200 z�, z kolei op�ata s�dowa za dokonanie zmiany wpisu do rejestru zastawów wynosi 100 z�. Wykre�lenie wpisu w rejestrze zastawów to koszt 50 z�. Wysoko�� op�at uregulowana jest w ustawie z 28.VII.2005 r. o kosztach s�dowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2005, Nr 167, poz. 1398 z pó�n. zm.).
Powy�sze rodzaje zastawu s� �ci�le zwi�zane z wierzytelno�ci�, któr� zabezpieczaj� i maj� charakter akcesoryjny. Je�li zobowi�zanie, w wyniku którego powsta�a wierzytelno�� zabezpieczona zastawem oka�e si� niewa�ne, niewa�no�� b�dzie si� tak�e odnosi� do ustanowienia zastawu. Przelew wierzytelno�ci b�dzie z kolei poci�ga� za sob� przelew uprawnie� wynikaj�cych z umowy zastawu. Zastaw nie mo�e by� przeniesiony bez wierzytelno�ci, któr� zabezpiecza. Warto podkre�li�, i� zastaw mo�e zabezpiecza� równie� wierzytelno��, która dopiero powstanie w przysz�o�ci.
Zastaw wygasa z chwil� wyga�ni�cia wierzytelno�ci i z przeniesieniem wierzytelno�ci zabezpieczonej, bez przeniesienia zastawu, a tak�e w przypadku zwrócenia przez zastawnika rzeczy zastawcy.
Omówiona wy�ej forma zabezpieczenia, jako jedna z nielicznych daje wierzycielowi mo�liwo�� zaspokojenia si� z konkretnej rzeczy. Przy czym zbycie rzeczy lub prawa obci��onych zastawem na rzecz podmiotów trzecich nie stoi na przeszkodzie zaspokojeniu wierzyciela z przedmiotu zastawu. Dodatkowo zastawnikowi przys�uguje pierwsze�stwo w zaspokojeniu si� z rzeczy lub prawa obci��onych zastawem przed d�u�nikami osobistymi w�a�ciciela przedmiotu zastawu. Zaspokojenie zastawnika z rzeczy obci��onej zastawem nast�puje wg przepisów o s�dowym post�powaniu egzekucyjnym, a zatem w praktyce zaspokojenie nast�puje z sumy uzyskanej w wyniku sprzeda�y przedmiotu zastawu.

Kamila Oleksiak, Radca prawny