Zarząd spółki odpowie za wyrządzoną przez siebie szkodę
Odpowiedzialność członków zarządu
Sprawowanie funkcji w organach władz spółek kapitałowych charakteryzuje się dużym ciężarem gatunkowym. Ich nienależyte wykonywanie może doprowadzić do powstania odpowiedzialności cywilnoprawnej i karnej. Odpowiedzialność ta dotyczy zarówno działań na szkodę reprezentowanej spółki, jak i działań na szkodę jej wierzycieli.
Kodeks spółek handlowych przewiduje kilka przypadków, w których obok spółki za jej zobowiązania odpowiadają także członkowie zarządu. Przytoczone poniżej przepisy służą po pierwsze ochronie spółki i jej wierzycieli, po drugie – stanowią instrument dyscyplinujący członków zarządu, a po trzecie – sprzyjają zwiększeniu codziennego bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
W skład organów spółek kapitałowych często wchodzą osoby niebędące ani ich wspólnikami ani akcjonariuszami. Tym samym działalność osób niepowiązanych majątkowo ze spółką winna być objęta szczególnym nadzorem i wiązać się z szerokim zakresem odpowiedzialności za podejmowane działania.
Odpowiedzialność wobec spółki
Zasady odpowiedzialności członków zarządów zarówno spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i spółek akcyjnych za wyrządzoną spółce szkodę opierają się na zbliżonych zasadach.
Na podstawie art. 293 ksh i 483 ksh członek zarządu odpowiada wobec spółki za każdą szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki (statutu), chyba że nie ponosi winy, przy czym zasadą jest, że osoby te powinny przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swej działalności. Tym samym, aby skutecznie pociągnąć członka zarządu spółki kapitałowej do odpowiedzialności należy w pierwszej kolejności wykazać, że jego działanie lub zaniechanie jest sprzeczne z prawem lub z postanowieniami umowy spółki (statutu). Jeżeli powód w procesie cywilnym nie będzie w stanie wykazać naruszenia przez członka zarządu konkretnej normy prawnej wówczas odpowiedzialność odszkodowawcza tego ostatniego nie zaktualizuje się.
Przykładem działania sprzecznego z prawem, które może prowadzić do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu, jest zawarcie niekorzystnej dla spółki umowy, bez uzyskania uprzedniej zgody odpowiedniego organu (np. zgromadzenia wspólników), której to zgody wymaga lub umowa spółki lub ustawa. Jeśli zawarcie i wykonanie takiej umowy przyniesie spółce straty, wówczas zaktualizują się przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu uregulowane w treści art. 293 i 483 ksh.
Istotną zasadą, o której członkowie zarządu powinni zawsze pamiętać, jest to, że zobowiązani są oni zawsze do bezwzględnego przestrzegania prawa i postanowień umowy spółki (statutu) oraz do niepodejmowania sprzecznych z nimi działań, nawet w przypadku gdy do podjęcia określonego działania zobowiązani zostaną przykładowo w uchwale zgromadzenia wspólników. Istnienie takiej uchwały nie zwalnia bowiem członka władz z odpowiedzialności.
Oprócz wykazania, że określone działanie członka zarządu jest sprzeczne z prawem, poszkodowana spółka powinna również udowodnić związek przyczynowo-skutkowy między bezprawnym działaniem członka zarządu a powstałą w majątku spółki szkodą.
Ostatnią przesłanką odpowiedzialności członków zarządu na gruncie art. 293 i 483 ksh jest wina członka zarządu. Brak winy członka zarządu wyłącza jego odpowiedzialność. Ustawodawca przewidział w tym zakresie istotne ułatwienie w postaci domniemania winy członka zarządu. Oznacza to w praktyce, że w procesie opartym na art. 293 lub 483 ksh to pozwany członek zarządu musi udowodnić, że jego działanie nie było zawinione, w tym, że dołożył on wymaganej od niego staranności.
Jeżeli szkoda wynikła z bezprawnej działalności więcej niż jednego członka zarządu, wówczas ich odpowiedzialność jest solidarna.
Na marginesie należy również wskazać szczegółową odpowiedzialność członków zarządu uregulowaną w art. 292 i 480 § 1 ksh, zgodnie z którymi, każdy, kto biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa z winy swojej wyrządził spółce szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia. W przypadku spółki akcyjnej kodeks przykładowo wskazuje, iż działaniami tymi mogą być:
Podmiotem legitymowanym do wytoczenia powództwa przeciwko członkom zarządu spółki kapitałowej jest przede wszystkim spółka. Jednak w przypadku gdy spółka w okresie roku od dnia ujawnienia czynu, który spowodował powstanie szkody, nie skorzysta z przysługującego jej uprawnienia, do wniesienia pozwu uprawniony jest także każdy ze wspólników.
Roszczenia odszkodowawcze przeciwko członkowi zarządu przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, jednak nie później niż po upływie dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki
Poza odpowiedzialnością członków zarządu w stosunku do spółki, którą zarządzają, przepisy ksh przewidują także możliwość pociągnięcia ich do odpowiedzialności wobec wierzycieli spółki. Nie jest to odpowiedzialność odszkodowawcza, a po prostu odpowiedzialność za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania.
Członkowie zarządu spółek kapitałowych ponoszą na podstawie art. 291 i 479 ksh odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki za umyślnie lub wywołane w skutek niedbalstwa podanie fałszywych danych w oświadczeniu składanym sądowi rejestrowemu w procesie wnoszenia do majątku spółki wkładów na pokrycie kapitału zakładowego w wymaganej przez prawo wysokości.
Za działania określone w art. 291 i 479 ksh członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność solidarnie ze spółką. Równocześnie jest ona ograniczona czasowo do trzech lat od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.
Należy zaznaczyć, że odpowiedzialność przewidziana w ww. przepisach jest odpowiedzialnością za wszelkie zobowiązania spółki, niezależnie od tego, czy w ich powstaniu miał swój udział dany członek zarządu i czy pozostają one w jakimkolwiek związku z jego bezprawnym działaniem. Ponadto, odpowiedzialność określona w art. 291 i 479 ksh nie zależy od wyrządzenia szkody ani od wykazania, czy spółka sama jest w stanie wywiązać się z zobowiązań, czy też nie.
Istotną regulacją przewidującą odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki jest art. 299 ksh, zgodnie z którym członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, w przypadku w którym egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, a zatem w sytuacji gdy spółka nie jest w stanie sama spłacić swoich zobowiązań.
Podstawową przesłanką odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Okoliczność ta powinna zostać udowodniona przez powoda w procesie cywilnym, np. poprzez wykazanie, iż postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z powodu braku majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić.
Członek zarządu może w tym procesie próbować uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki poprzez wykazanie, że we właściwym czasie zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niedopełnienie tych czynności nastąpiło nie z jego winy, albo wreszcie, że mimo niezgłoszenia stosownych wniosków wierzyciel nie poniósł szkody.
Regulacja przewidziana w art. 299 ksh jest w praktyce bardzo często stosowana. Gwarantuje ona możliwość zaspokojenia przez wierzycieli spółki swoich roszczeń z majątku członków zarządu. Równocześnie kadry zarządzające, zdając sobie sprawę z istnienia ww. regulacji, mają świadomość tego, że muszą wnikliwie obserwować bieżącą kondycję finansową spółki, w tym stosunek jej pasywów do aktywów.
Sankcje karne
Niezależnie od wskazanej wyżej odpowiedzialności cywilnoprawnej przewidzianej w ksh, członkowie zarządu spółek kapitałowych ponoszą za swoją działalności także odpowiedzialność karną, która została szczegółowo uregulowana w art. 585-595 ksh.
Zgodnie z art. 585 ksh, kto biorąc udział w tworzeniu spółki handlowej lub będąc członkiem jej zarządu (…) działa na jej szkodę podlega każe pozbawienia wolności do lat 5 i grzywnie. Taka sama kara może spotkać za nakłanianie lub udzielanie pomocy w popełnieniu tego przestępstwa.
Penalizowane są także działania członków zarządów polegające na:
Autorzy:
Paweł Borowski, adwokat, Szef Departamentu Prawa Procesowego
Paweł Zouner, aplikant adwokacki
Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna
W skład organów spółek kapitałowych często wchodzą osoby niebędące ani ich wspólnikami ani akcjonariuszami. Tym samym działalność osób niepowiązanych majątkowo ze spółką winna być objęta szczególnym nadzorem i wiązać się z szerokim zakresem odpowiedzialności za podejmowane działania.
Odpowiedzialność wobec spółki
Zasady odpowiedzialności członków zarządów zarówno spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i spółek akcyjnych za wyrządzoną spółce szkodę opierają się na zbliżonych zasadach.
Na podstawie art. 293 ksh i 483 ksh członek zarządu odpowiada wobec spółki za każdą szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki (statutu), chyba że nie ponosi winy, przy czym zasadą jest, że osoby te powinny przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swej działalności. Tym samym, aby skutecznie pociągnąć członka zarządu spółki kapitałowej do odpowiedzialności należy w pierwszej kolejności wykazać, że jego działanie lub zaniechanie jest sprzeczne z prawem lub z postanowieniami umowy spółki (statutu). Jeżeli powód w procesie cywilnym nie będzie w stanie wykazać naruszenia przez członka zarządu konkretnej normy prawnej wówczas odpowiedzialność odszkodowawcza tego ostatniego nie zaktualizuje się.
Przykładem działania sprzecznego z prawem, które może prowadzić do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu, jest zawarcie niekorzystnej dla spółki umowy, bez uzyskania uprzedniej zgody odpowiedniego organu (np. zgromadzenia wspólników), której to zgody wymaga lub umowa spółki lub ustawa. Jeśli zawarcie i wykonanie takiej umowy przyniesie spółce straty, wówczas zaktualizują się przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu uregulowane w treści art. 293 i 483 ksh.
Istotną zasadą, o której członkowie zarządu powinni zawsze pamiętać, jest to, że zobowiązani są oni zawsze do bezwzględnego przestrzegania prawa i postanowień umowy spółki (statutu) oraz do niepodejmowania sprzecznych z nimi działań, nawet w przypadku gdy do podjęcia określonego działania zobowiązani zostaną przykładowo w uchwale zgromadzenia wspólników. Istnienie takiej uchwały nie zwalnia bowiem członka władz z odpowiedzialności.
Oprócz wykazania, że określone działanie członka zarządu jest sprzeczne z prawem, poszkodowana spółka powinna również udowodnić związek przyczynowo-skutkowy między bezprawnym działaniem członka zarządu a powstałą w majątku spółki szkodą.
Ostatnią przesłanką odpowiedzialności członków zarządu na gruncie art. 293 i 483 ksh jest wina członka zarządu. Brak winy członka zarządu wyłącza jego odpowiedzialność. Ustawodawca przewidział w tym zakresie istotne ułatwienie w postaci domniemania winy członka zarządu. Oznacza to w praktyce, że w procesie opartym na art. 293 lub 483 ksh to pozwany członek zarządu musi udowodnić, że jego działanie nie było zawinione, w tym, że dołożył on wymaganej od niego staranności.
Jeżeli szkoda wynikła z bezprawnej działalności więcej niż jednego członka zarządu, wówczas ich odpowiedzialność jest solidarna.
Na marginesie należy również wskazać szczegółową odpowiedzialność członków zarządu uregulowaną w art. 292 i 480 § 1 ksh, zgodnie z którymi, każdy, kto biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa z winy swojej wyrządził spółce szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia. W przypadku spółki akcyjnej kodeks przykładowo wskazuje, iż działaniami tymi mogą być:
- zamieszczenie lub współdziałanie w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych,
- rozpowszechnianie takich danych w inny sposób,
- pominięcie w tych dokumentach danych istotnych dla powstania spółki,
- współdziałanie w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie dokumentu zawierającego fałszywe dane.
Podmiotem legitymowanym do wytoczenia powództwa przeciwko członkom zarządu spółki kapitałowej jest przede wszystkim spółka. Jednak w przypadku gdy spółka w okresie roku od dnia ujawnienia czynu, który spowodował powstanie szkody, nie skorzysta z przysługującego jej uprawnienia, do wniesienia pozwu uprawniony jest także każdy ze wspólników.
Roszczenia odszkodowawcze przeciwko członkowi zarządu przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, jednak nie później niż po upływie dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki
Poza odpowiedzialnością członków zarządu w stosunku do spółki, którą zarządzają, przepisy ksh przewidują także możliwość pociągnięcia ich do odpowiedzialności wobec wierzycieli spółki. Nie jest to odpowiedzialność odszkodowawcza, a po prostu odpowiedzialność za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania.
Członkowie zarządu spółek kapitałowych ponoszą na podstawie art. 291 i 479 ksh odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki za umyślnie lub wywołane w skutek niedbalstwa podanie fałszywych danych w oświadczeniu składanym sądowi rejestrowemu w procesie wnoszenia do majątku spółki wkładów na pokrycie kapitału zakładowego w wymaganej przez prawo wysokości.
Za działania określone w art. 291 i 479 ksh członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność solidarnie ze spółką. Równocześnie jest ona ograniczona czasowo do trzech lat od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.
Należy zaznaczyć, że odpowiedzialność przewidziana w ww. przepisach jest odpowiedzialnością za wszelkie zobowiązania spółki, niezależnie od tego, czy w ich powstaniu miał swój udział dany członek zarządu i czy pozostają one w jakimkolwiek związku z jego bezprawnym działaniem. Ponadto, odpowiedzialność określona w art. 291 i 479 ksh nie zależy od wyrządzenia szkody ani od wykazania, czy spółka sama jest w stanie wywiązać się z zobowiązań, czy też nie.
Istotną regulacją przewidującą odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki jest art. 299 ksh, zgodnie z którym członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, w przypadku w którym egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, a zatem w sytuacji gdy spółka nie jest w stanie sama spłacić swoich zobowiązań.
Podstawową przesłanką odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Okoliczność ta powinna zostać udowodniona przez powoda w procesie cywilnym, np. poprzez wykazanie, iż postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z powodu braku majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić.
Członek zarządu może w tym procesie próbować uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki poprzez wykazanie, że we właściwym czasie zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niedopełnienie tych czynności nastąpiło nie z jego winy, albo wreszcie, że mimo niezgłoszenia stosownych wniosków wierzyciel nie poniósł szkody.
Regulacja przewidziana w art. 299 ksh jest w praktyce bardzo często stosowana. Gwarantuje ona możliwość zaspokojenia przez wierzycieli spółki swoich roszczeń z majątku członków zarządu. Równocześnie kadry zarządzające, zdając sobie sprawę z istnienia ww. regulacji, mają świadomość tego, że muszą wnikliwie obserwować bieżącą kondycję finansową spółki, w tym stosunek jej pasywów do aktywów.
Sankcje karne
Niezależnie od wskazanej wyżej odpowiedzialności cywilnoprawnej przewidzianej w ksh, członkowie zarządu spółek kapitałowych ponoszą za swoją działalności także odpowiedzialność karną, która została szczegółowo uregulowana w art. 585-595 ksh.
Zgodnie z art. 585 ksh, kto biorąc udział w tworzeniu spółki handlowej lub będąc członkiem jej zarządu (…) działa na jej szkodę podlega każe pozbawienia wolności do lat 5 i grzywnie. Taka sama kara może spotkać za nakłanianie lub udzielanie pomocy w popełnieniu tego przestępstwa.
Penalizowane są także działania członków zarządów polegające na:
- ogłaszaniu nieprawdziwych danych,
- dopuszczaniu do nabycia przez spółkę własnych udziałów lub akcji,
- wydaniu przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością dokumentów na okaziciela lub na zlecenie na udziały w spółce,
- dopuszczaniu do wydania akcji niedostatecznie opłaconych lub przed zarejestrowaniem spółki,
- niezwoływaniu zgromadzenia wspólników,
- nieprowadzeniu księgi udziałów i naruszaniu innych obowiązków nałożonych na członków władz w przepisach ksh.
Autorzy:
Paweł Borowski, adwokat, Szef Departamentu Prawa Procesowego
Paweł Zouner, aplikant adwokacki
Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna
|
nr 9(125)2012  |
|
