Czy to się opłaca
System zarządzania jakością, część 1
Zagadkowe kryptonimy
Opracowywaniem norm międzynarodowych zajmują się komitety techniczne ISO (TC). Za opracowywanie i utrzymywanie norm z rodziny ISO 14000 “Zarządzanie środowiskowe” odpowiedzialny jest Komitet Techniczny ISO/TC 207 . Od 1996 r. komitet opublikował około 20 dokumentów dotyczących zarówno organizacji systemu zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie – ISO 14001 oraz ISO 14004 – jak też tzw. narzędzi zarządzania środowiskowego, takich jak: audytowanie środowiskowe, ocena efektów działalności środowiskowej, etykietowanie środowiskowe (jedna z form informowania o wpływie wyrobu na środowisko) czy ocena cyklu życia wyrobu lub usługi ze względu na ich wpływ na środowisko – od etapu projektowania do etapu utylizacji.
Za grupę norm rodziny ISO 9000 odpowiada z kolei Komitet ISO TC/176 “Zarządzanie jakością i zapewnienie jakości”, który począwszy od roku 1987 opracował około 30 norm i innych dokumentów z tego obszaru. W 1994 r. – opublikowane zostały znowelizowane normy ISO 9001; 9002 i 9003 wyznaczające na kilkanaście kolejnych lat trzy modele systemu. W praktyce oznaczało to przestrzeganie od kilkunastu do kilkudziesięciu procedur:
- ISO 9001:1994 Systemy jakości – Model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwojowych, produkcji, instalowaniu i serwisie (model pełny – 20 elementów),
- ISO 9002:1994 Systemy jakości – Model zapewnienia jakości w produkcji, instalowaniu i serwisie (19 elementów),
- ISO 9003:1994 Systemy jakości – Model zapewnienia jakości w kontroli i badaniach końcowych (16 elementów).
Normy ISO 9001; 9002 i 9003 z 1994 r., były równie często stosowane jak i krytykowane. Krytykowano nieodpowiadający rzeczywistej strukturze zarządzania dobór elementów systemu, ukierunkowanie na sektor wytwórczy i na duże organizacje, konieczność formalnego spełniania wymagań, które w wielu przedsiębiorstwach (szczególnie usługowych) nie miały praktycznego zastosowania. Wiele małych firm zniechęcała też konieczność utrzymywania rozbudowanej dokumentacji.
Coś dla małych
Szczęśliwie jednak w grudniu 2000 r., po kilku latach prac, ukazała się nowa wersja podstawowych norm1 rodziny ISO 9000, rewolucjonizująca podejście do zarządzania jakością. Znowelizowana norma ISO 9001:2000 “Systemy zarządzania jakością. Wymagania” zastąpiła trzy wcześniejsze normy i jest obecnie jedyną formalną podstawą wdrażania i certyfikowania systemów zarządzania jakością.
Przyjęto, że nowy system powinien być odpowiedni dla organizacji o każdej wielkości i działających w dowolnym sektorze gospodarki. Znacznie ograniczono formalne wymagania dotyczące dokumentacji. Najważniejszą zaś zmianą jest, że system ma mieć strukturę procesową, będącą odwzorowaniem typowej struktury zarządzania firmą.
Konieczność czy kosztowna fanaberia
Nierzadko pojawia się wątpliwość, czy system jakości powinien być wprowadzany w świetle naszej przewidywanej akcesji do Unii Europejskiej? Chociaż z przepisów prawnych Wspólnot nie wynika obowiązek stosowania norm ISO 9000, to wdrożenie systemu jakości jest konieczne, aby spełnić przepisy niektórych dyrektyw (o ile w samej dyrektywie nie przewidziano możliwości wyboru innego systemu). Stosowanie się do norm ISO poza tym, że ułatwia zarządzanie, zapewnia też domniemanie zgodności z dyrektywami Wspólnoty oraz automatycznie umożliwia spełnienie wymagań stawianych przy zamówieniach publicznych.
Z badań, przeprowadzonych w najaktywniejszych pod względem certyfikacji krajach Europy, wynika, że przedsiębiorstwa starały się o certyfikację pod wpływem swoistego szantażu. Odbiorcy grozili bowiem, że zwrócą się do kogoś innego, jeżeli ich dostawcy nie będą spełniać wymagań normy. W konsekwencji firmy nie posiadające certyfikatu były postrzegane jako nieefektywne i niesolidne, co miało wpływ na zamówienia i było przyczyną problemów.
W podobnej sytuacji przymusu wdrożenia ISO już są bądź niedługo znajdą się także i polskie firmy. System ten stał się standardem, poniżej którego zejść nie będzie można.
ISO 14000 – dlaczego warto?
Potrzeba wdrażania systemu zarządzania środowiskowego według ISO 14000 nie jest jeszcze powszechna. Od końca 2000 r. liczba tych certyfikatów znacznie jednak wzrosła – zmieniają się również proporcje. Coraz większa liczba firm interesuje się wdrożeniem równocześnie obu systemów lub wdrożeniem tylko systemu zarządzania środowiskowego.
Dlaczego? Zorientowano się bowiem, że system zarządzania środowiskowego może być znakomitym narzędziem realizacji dosyć kategorycznych wymagań tzw. “ustaw środowiskowych”2 . Posiadanie tego certyfikatu może m.in. być atutem przy próbie skorzystania z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Co ważne – prawie każdy kontrahent zagraniczny pyta potencjalnego partnera o jego “pozycję względem środowiska”. A konkretnej odpowiedzi na tak postawione pytanie można udzielić wówczas, gdy zastosuje się podejście zgodne z ISO 14001.
Liczba wdrożeń
na świecie
ogółem
średnia krajowa
na świecie
w Polsce
ISO 14000
22 897
234
66
ISO 9000
408 631
2 586
2 075
